10 σημάδια που δείχνουν πως ένα παιδί δέχεται βία, άρα μπορεί και να ασκήσει βία

Η βία γεννά βία οπότε κάθε άνθρωπος που υφίσταται βία σήμερα, είναι αύριο εν δυνάμει θύτης, που θα ασκήσει βία σε κάποιον συνάνθρωπό του.

Συνεπώς η αναγνώριση των σημαδιών θυματοποίησης των παιδιών και η έγκαιρη παρέμβαση, συμβάλλουν στην αντιμετώπιση αλλά και στην πρόληψη της βίας, διακόπτοντας εκείνη την φυσική εξέλιξη που οδηγεί στην δημιουργία νέων θυτών. Γιατί τα κατασταλτικά μέτρα δεν αρκούν, πρέπει να αντιμετωπίσουμε το «κακό» στη ρίζα του.

της Αλεξίας Σβώλου

Οι νέοι εκφράζονται βίαια στο φυσικό ή τον ψηφιακό κόσμο και δυστυχώς υπάρχει σημαντική αυξητική τάση στη χώρα μας τον τελευταίο καιρό, γεγονός που σχετίζεται με την κοινωνική και οικονομική κρίση των τελευταίων ετών και τις αρνητικές επιπτώσεις της στην οικογενειακή λειτουργικότητα. Επίσης, πιθανές αιτίες της αύξησης της βίας στην νεολαία  περιλαμβάνουν  την υπερέκθεση των παιδιών και των εφήβων σε ερεθίσματα ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο, αλλά και το σχετικό έλλειμμα εκπαίδευσης στο σχολείο, όπως εξηγεί η Άρτεμις Τσίτσικα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ε.Κ.Π.Α., Επιστ. Υπεύθυνος της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) στην Β΄ Παιδιατρική Ε.Κ.Π.Α.- Νοσοκομείο Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”, Διευθύντρια του ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής.

Τα στοιχεία αυξημένων ποσοστών βίαιης συμπεριφοράς προκύπτουν από την έρευνα «Τι συμβαίνει στην εφηβεία» του ΠΜΣ «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.), τα οποία  παρουσιάστηκαν στο 22ο Συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης για την Υγεία των Εφήβων και το 15^οSTATE OF THEART Συνέδριο Εφηβικής Υγείας, τα οποία δείχνουν διπλασιασμό των ποσοστών εκφοβισμού στον φυσικό και διαδικτυακό κόσμο, έως και στο 50% του εφηβικού πληθυσμού!  

Είναι γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι δέχονται ποικιλία ερεθισμάτων μέσω της ειδησεογραφίας, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, των κοινωνικών δικτύων και του influencing, τα οποία συχνά δεν είναι κατάλληλα για την ηλικία τους και λόγω επαναληψιμότητας απενοχοποιούνται. 

• Βίαιες συμπεριφορές,
• λεκτικές επιθέσεις,
• σεξουαλικές παρεκτροπές και
• σοκαριστικά γεγονότα

αρχικά προκαλούν μεγάλη έκπληξη και τραύμα. Ωστόσο, σταδιακά μπορεί να προκύψει εξοικείωση με τη βία και οι εικόνες αυτές δεν προκαλούν πια εντύπωση. Ως αποτέλεσμα είναι η έκφραση των παιδιών που εκτίθενται σε βία με ανάλογο τρόπο – καλλιεργείται μια “κουλτούρα” βίαιων αντιδράσεων χωρίς επιπτώσεις και αρνητικό πρόσημο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει σημαντικό γονεϊκό έλλειμμα. Οι φορητές συσκευές που χρησιμοποιούν τα παιδιά προσφέρουν νέες ελευθερίες, αλλά και κανάλια επικινδυνότητας σχετικά με την έκθεση σε βία.

Επιπλέον όπως εξηγεί η αναπληρώτρια καθηγήτρια, οι νέοι μπορεί να εκφράζονται ακραία, να ρισκάρουν ή να δρουν χωρίς να σκέφτονται.

Επίσης, λόγω της ανάγκης τους να αυτονομηθούν και να είναι αποδεκτοί από την ομάδα των συνομηλίκων, θέλουν να εντυπωσιάσουν ή να μιμηθούν συμπεριφορές χωρίς να σκέφτονται τις συνέπειες. Αν και νοητικά είναι απόλυτα επαρκείς (η νοημοσύνη τους είναι ανάλογη ή και υψηλότερη ορισμένων ενηλίκων), οι πράξεις τους μπορεί να ενέχουν βία και να εκθέτουν τους ίδιους ή άλλους σε κίνδυνο.

Η επιθετικότητα στο φυσικό κόσμο εκφράζεται με σωματική βία, λεκτική επίθεση, ψυχολογική βία, διάδοση ψεμάτων ή φημών, ρητορική μίσους ή περιθωριοποίηση. Στην ψηφιακή ζωή η βία αφορά τον εκφοβισμό, τη χρήση προσωπικών δεδομένων και φωτογραφιών χωρίς άδεια και την αποπλάνηση με στόχο την εκμετάλλευση με διάφορους τρόπους (σεξουαλική παρενόχληση ή επίθεση). Τα αγόρια συνήθως εμπλέκονται σε πιο άμεσες μορφές βίας, όπως η σωματική και λεκτική βία, ενώ τα κορίτσια χρησιμοποιούν τον αποκλεισμό από την παρέα, τον  στιγματισμό και τη συκοφαντία. 

Όταν μιλάμε για την βία, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ρόλοι του δράστη και του αποδέκτη της βίας συχνά εναλλάσσονται, αποτελώντας τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.  Σημαντικό είναι επίσης να δοθεί έμφαση στον ρόλο του παρατηρητή, ο οποίος παίζει τον ρόλο του στην απομόνωση της αρνητικής συμπεριφοράς και την υποστήριξη της θετικής, δίνοντας ενέργεια στον εκφοβιζόμενο σχετικά με την διαχείριση της κατάστασης.

Η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί την «κορυφή ενός παγόβουνου» ως πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα.

Εξαρτάται από την κληρονομική προδιάθεση σε ευαλωτότητα, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και το περιβάλλον (οικογενειακό, ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό), καθώς και από δεδομένα σχετικά με οικονομικές ή άλλες κρίσεις που προκαλούν περιβαλλοντική αστάθεια. Οποιαδήποτε διαφορετικότητα (π.χ. σε εμφάνιση, εθνικότητα, σεξουαλικό προσανατολισμό) μπορεί να προκαλέσει συμπεριφορές επίθεσης ή απομόνωσης και περιθεωριοποίησης.

Πώς όμως οι γονείς ή οι καθηγητές μπορούν να υποψιαστούν ότι ένα παιδί υφίσταται βία; Η ειδικός εξηγεί ότι υπάρχουν 10 σημάδια-προειδοποιητικά καμπανάκια, τα οποία περιλαμβάνουν: 

1. Ανεξήγητες μελανιές ή σημάδια στο σώμα του παιδιού, τα οποία προσπαθεί να καλύψει ή αποφεύγει να μιλήσει γι’ αυτά. Μπορεί να  επιστρέφει  με κατεστραμμένα αντικείμενα (ρούχα, τσάντα κ.α.) ή χωρίς χρήματα. 
2. Μεταβολές στη συμπεριφορά (π.χ. εκδήλωση επιθετικότητας στο σπίτι – άσχημα λόγια, ανυπακοή, εκνευρισμός) ή εκφοβισμός μελών της οικογένειας. 
3. Σταδιακή απόσυρση από τον κοινωνικό περίγυρο. Πολλές ώρες μοναχικότητας και καμία αναζήτηση φίλων ή ρομαντικών σχέσεων, όπως συνέβαινε στο άμεσο παρελθόν. 
4. Μειωμένη προθυμία για να μιλήσει για την ημέρα του και αμυντική στάση όταν ερωτάται γι αυτό.
5.  Έλλειψη ενέργειας,  προβλήματα στον ύπνο (αϋπνίες, εφιάλτες),  αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, αλλά και η μη ενασχόληση με την προσωπική υγιεινή (π.χ. αναβάλλει το μπάνιο, δεν προσέχει την εμφάνιση του). 
6. Αποφεύγει το σχολείο. Τα πρωϊνά βρίσκει δικαιολογίες για να μην πάει  στο μάθημα ενώ συχνά παρατηρείται και αιφνίδια πτώση των επιδόσεων του. 
7. Σωματικά συμπτώματα (π.χ. πονοκέφαλος), επιδείνωση της σωματικής υγείας ή δυσχέρειες στην έκφραση του λόγου π.χ. τραύλισμα. 
8. Σε περίπτωση διαδικτυακού εκφοβισμού, εκτός από τις παραπάνω εκδηλώσεις, μπορεί να παρατηρηθεί η διακοπή χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή, μαζί με νευρικότητα ή αναστάτωση όταν εμφανίζεται στην οθόνη μήνυμα από InstantMessaging, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email) ή  γραπτό μήνυμα (SMS) στο κινητό, άρνηση ή δυσκολία στη σχολική φοίτηση ή την έξοδο εκτός σπιτιού, θυμός ή θλίψη μετά από σύνδεση στο διαδίκτυο, αποφυγή συζητήσεων γύρω από το τι κάνει ενώ περιηγείται στο διαδίκτυο.
9. Πιθανή εμπλοκή σε βανδαλισμούς στο σχολείο και ανάπτυξη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου (πχ. κάπνισμα, χρήση αλκοόλ).  
10. Εκδήλωση άγχους και μελαγχολίας ακόμα και στους παρατηρητές. 

Οι συμβουλές της ειδικού  προς τους γονείς για το πώς θα διαχειριστούν μια τέτοια κατάσταση περιλαμβάνουν τα εξής: 

1. Ακούστε το παιδί προσεκτικά και μη επικριτικά, χωρίς βιασύνη, και προσπαθώντας να μην αντιδράσετε βιαστικά.
2. Προσφέρετε υποστήριξη στο παιδί χωρίς όρους και δημιουργείστε  περιβάλλον ασφάλειας 
3. Μην διακόπτετε την πρόσβασή του στο διαδίκτυο (internet) ή/και στο κινητό
4. Επικοινωνήστε με καθηγητές και το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, ώστε να μάθετε εάν και άλλα παιδιά υπήρξαν θύματα, οπότε να αυξήσετε την ευαισθητοποίηση. Εάν το παιδί σας υπήρξε αποδέκτης προσωπικών απειλητικών, υποτιμητικών ή προσβλητικών σχολίων ή έχει γίνει στόχος πίεσης με σκοπό την εκμετάλλευση από τρίτους, επικοινωνήστε και κάνετε αναφορά στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος
5. Εμπλέξτε το παιδί στην αναφορά και την όλη διαδικασία επίλυσης του προβλήματος, στο βαθμό που αρμόζει για την ηλικία του. 
6. Εάν αντιληφθείτε την ύπαρξη ιστοσελίδων με προσβλητικό για εσάς ή τα παιδιά σας περιεχόμενο (π.χ κοινωνικά ρατσιστικό, εικόνες παιδικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης) ή ανάρμοστο περιεχόμενο για το οποίο δεν υπάρχει προειδοποίηση (π.χ σεξουαλικό περιεχόμενο σε ιστότοπο που δεν φέρεται ως χώρος ενηλίκων) κάνετε την ανάλογη αναφορά/καταγγελία.

Συμπερασματικά οι γονείς χρειάζεται να είναι παρόντες, καλοί ακροατές και ενεργοί στη ζωή των παιδιών, να αλληλεπιδρούν, να επικοινωνούν και να αποτελέσουν το εφαλτήριό τους για έναν καλύτερο κόσμο.