Σε μια χειμαρρώδη συνέντευξη, ο ιδρυτής και πρόεδρος της πρωτοβουλίας HOPEgenesis Στέφανος Χανδακάς, Αναπληρωτής Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας & Πρόεδρος ΔΣ του Νοσοκομείου «ΜΗΤΕΡΑ» καταγράφει την πολυδιάστατη συμβολή και το αποτύπωμα της HOPEgenesis στην μάχη για την αντιστροφή του Δημογραφικού, που αποτελεί μια από τις σημαντικότερες απειλές για την χώρα μας.
συνέντευξη του Στέφανου Χανδακά, Αναπληρωτή Καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας, Προέδρου ΔΣ του Νοσοκομείου «ΜΗΤΕΡΑ» και Προέδρου & Ιδρυτή της HOPEgenesis στην Αλεξία Σβώλου
Πλησιάζουμε τα 10 χρόνια της πρωτοβουλίας HOPEgenesis. Για όσους δεν το γνωρίζουν η HOPEgenesis έχει ως αποστολή και όραμα να αντιστρέψει το αρνητικό ισοζύγιο των γεννήσεων σε απομακρυσμένους τόπους που οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα νέα ζευγάρια είναι αυξημένες. Πείτε μας πώς ξεκίνησε αυτή η θαυμάσια πρωτοβουλία από την Θύμαινα και τους Φούρνους – δύο όντως ακριτικά νησιά. Να σημειώσουμε μάλιστα πως οι ίδιοι οι κάτοικοι της Θύμαινας τη θεωρούν “τόπο εξορίας”.
Είναι αλήθεια πώς η δράση της HOPEgenesis ξεκίνησε από την Θύμαινα και τους Φούρνους Ικαρίας, καθώς ήταν νησιά που επισκέφτηκα ως ιατρός της Ομάδας Αιγαίου, ώστε να παρέχω εθελοντικά τις μαιευτικές και γυναικολογικές μου υπηρεσίες μαζί με μία μεγάλη ομάδα γιατρών. Ήταν άνοιξη του 2014 που παρατήρησα ότι στα μικρά ακριτικά νησιά της χώρας μας οι γυναίκες σταμάτησαν να εγκυμονούν και να προβαίνουν στη δημιουργία οικογένειες. Οι δήμαρχοι των νησιωτικών αυτών περιοχών αλλά και τα στατιστικά στοιχεία γεννήσεων και θανάτων της ΕΛ.ΣΤΑΤ. επιβεβαίωσαν αυτήν τη δραματική μείωση των γεννήσεων.
Συζητώντας τόσο με τους τοπικούς φορείς όσο και με τις ίδιες τις γυναίκες, ο πρωταρχικός λόγος που δεν ήθελαν οι γυναίκες να μείνουν έγκυες ήταν η ανασφάλεια και ο φόβος, δεδομένου ότι δεν υπήρχε γιατρός ή μαία στο νησί τους, ούτε καθημερινή ακτοπλοϊκή σύνδεση με κάποιο άλλο μέρος με ιατρικές και μαιευτικές υποδομές. Στην Αθήνα, με το που νιώσει κάποια έγκυος ενόχληση ή φόβο, μπορεί να πάει ανά πάσα στιγμή στο γιατρό της ή σε ένα νοσοκομείο, στο ακριτικό νησί δεν υπάρχει αυτή η επιλογή.
Δευτερεύων αλλά εξίσου σημαντικός λόγος ήταν ο οικονομικός. Μία «δωρεάν» εγκυμοσύνη σε απομακρυσμένο νησί μπορεί να κοστίσει μέχρι και 10.000€. Η έγκυος γυναίκα και ο συνοδός της θα πρέπει να αφήσουν την εργασία τους, να μεταφερθούν με πλοίο σε κάποιο αστικό κέντρο, να πληρώσουν διαμονή και φαγητό για όσο καιρό χρειαστεί να μείνουν εκεί μέχρι να επιστρέψουν και πάλι με το καράβι στο νησί τους.
Έτσι, λοιπόν, η HOPEgenesis το 2015 δημιούργησε μία ομπρέλα ασφαλείας και οικονομικής στήριξης στις κοπέλες, ώστε να μην φοβούνται να φέρουν στον κόσμο το παιδί τους.
Δώστε μας λίγα παραδείγματα για την προσφορά της HOPEgenesis, ποιες είναι οι παροχές για το ζευγάρι και ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να ενταχθεί ένα ζευγάρι σε αυτήν την δράση;
Πρωταρχική μας δράση είναι η κάλυψη όλων των εξόδων που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Έξοδα εξετάσεων, νοσήλια στο μαιευτικό κέντρο που θα πραγματοποιηθεί ο τοκετός, μεταφορά και διαμονή της ωφελούμενης και του συνοδού της τόσο για τον τοκετό, όσο και για κάθε επίσκεψη στον γιατρό τους. Αυτή τη στιγμή η ιατρική μας ομάδα αποτελείται από περισσότερους από 50 μαιευτήρες – γυναικολόγους, μαίες και άλλους επαγγελματίες υγείας, ενώ συνεργαζόμαστε με 24 ιατρικά κέντρα (δημόσια και ιδιωτικά) σε Αθήνα και επαρχία.
Οι προϋποθέσεις ένταξης αφορούν μόνο στην εντοπιότητα και τον χρόνο της κύησης για λόγους ασφαλείας. Δηλαδή μπορεί να μας προσεγγίσει μία κοπέλα που είναι μόνιμη κάτοικος στις περιοχές δράσης μας και δεν έχει ξεπεράσει την 18η εβδομάδα κύησης. Στόχος μας είναι όλες οι γυναίκες να έχουν ίσα δικαιώματα απέναντι στη μητρότητα, ανεξαρτήτως του τόπου κατοικίας τους και την οικονομική τους κατάσταση.
Παράλληλα, σε συνεργασία με το Πολεμικό Ναυτικό και την Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών παρέχουμε και θεραπείες υπογονιμότητας(IVF) σε 28 νησιά για τα ζευγάρια που θέλουν να τεκνοποιήσουν αλλά αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα γονιμότητας, καθώς και σε περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας με την υποστήριξη της καςΕριέττας Κούρκουλου Λάτση.
Τα χρόνια πέρασαν, τα μωρά πληθαίνουν και η πρωτοβουλία HOPEgenesis αρχίζει να αγκαλιάζει και ορεινούς ηπειρωτικούς προορισμούς-όχι μόνο απομακρυσμένα νησιά. Καθώς φτάσαμε τα 10 χρόνια και τα 800 μωρά, πόσο σημαντικό είναι αυτό το αποτύπωμα για την ενίσχυση του δημογραφικού και ποιοι είναι οι στόχοι από δω και εμπρός;
Το 2022 πραγματοποιήσαμε μία μελέτη κοινωνικού αποτυπώματος, το SocialReturnonInvestment, από την εταιρία CenterofSustainabilityandExcellence (Κέντρο Αειφορίας), όπως είθισται για μία εταιρία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα ήταν περισσότερο από ικανοποιητικά:
- Για κάθε 1€ που δέχεται η HOPEgenesis ως χορηγία-δωρεά δημιουργείται κι επιστρέφεται αξία 5,69€ για την κοινωνία με επιπρόσθετα κοινωνικό-οικονομικά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες.
- Το οικονομικό αποτύπωμα της συνολικής δραστηριότητας της HOPEgenesis για την κοινωνία ανέρχεται σε 2.660.000€.
Και φυσικά, όπως αναφέρατε κι εσείς, μέχρι σήμερα έχουν γεννηθεί 800 μωρά από περιοχές με ελάχιστες ή ακόμα και μηδενικές γεννήσεις ή μεγάλο αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων και θανάτων, που καθιστούν το πρόγραμμα ως πολύ σημαντικό.
Γενικότερα, είμαστε ικανοποιημένοι που ενώ πριν μία δεκαετία, το δημογραφικό ήταν ένα ζήτημα με πολύ περιορισμένη προβολή, σήμερα είναι πρωτοσέλιδο όλων των μέσων, προτεραιότητα της κυβέρνησης και πρώτο στην agenda των περισσότερων πολιτικών κομμάτων. Έχει δημιουργεί το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας και επιτέλους, έχουμε αφυπνιστεί και συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα του θέματος ώστε να κάνουμε συλλογικές ενέργειες που θα μειώσουν το αρνητικό αποτύπωμά του. Θεωρούμε ότι ως HOPEgenesis, έχουμε βάλει ένα λιθαράκι σε αυτό.

Ο απώτερος στόχος μας είναι να μην είναι πια αναγκαίες οι υπηρεσίες μας. Να υπάρχει η κρατική μέριμνα για κάθε γωνιά της ελληνικής κοινωνίας, απομακρυσμένα χωριά, ακριτικά νησιά ή αστικά κέντρα, στα οποία να ευνοείται η δημιουργία οικογένειας και να στηρίζονται οι νέοι γονείς. Να έχουν το κίνητρο και την ασφάλεια να δημιουργήσουν πολυμελείς οικογένειες. Να γίνει αυτό το νέο «αφήγημα» των νέων, ώστε να θέλουν να κάνουν οικογένεια παράλληλα με την επαγγελματική τους καριέρα.
Όμως, ακόμα και σε αυτήν την αισιόδοξη εξέλιξη, η HOPEgenesis θα λειτουργήσει συμπληρωματικά των κρατικών παροχών, για να στηρίξει τα «παιδιά της» και την οικογένεια, για να συμβάλλει ουσιαστικά στη βελτίωση της δημογραφικής πραγματικότητας της χώρας μας.
Κύριε Χανδακά γνωρίζετε από πρώτο χέρι ότι το δημογραφικό είναι ένα πρόβλημα που δεν λύνεται εύκολα και χρειάζεται συντονισμένες δράσεις και συγκεκριμένη στρατηγική. Αν μπορείτε να ξεχωρίσετε μερικούς από τους σημαντικότερους πυλώνες του δημογραφικού, πέρα από την πρωτοβουλία και το σπουδαίο έργο που ήδη γίνεται μέσα από την HOPEgenesis, πώς θα τους διατυπώνατε σε συγκεκριμένες δράσεις;

Υπάρχουν 5 βασικοί πυλώνες προσέγγισης του δημογραφικού προβλήματος, οι οποίοι αποτελούν και την ίδια πηγή του προβλήματος:
- Ενίσχυση του μόνιμου πληθυσμού
- Κίνητρα επιστροφής Ελλήνων, το λεγόμενο “BrainGain”
- Μεταναστευτικό και σωστή ενσωμάτωση προσφύγων και μεταναστών
- Ενεργός γήρανση
- Αλλαγή του «αφηγήματος»-δείτε παρακάτω
Η HOPEgenesis ασχολείται με τον 1ο πυλώνα της στήριξης του μόνιμου πληθυσμού, καθώς και με μία προσπάθεια να αλλάξει το «αφήγημα» όπως αναφέρουμε στον πυλώνα 5. Δηλαδή δεν θα χαλάσει το σώμα μας εάν κάνουμε παιδιά, μπορούμε να τολμήσουμε καριέρα και οικογένεια, δεν θα χάσουμε τα όνειρά μας λόγω των παιδιών.
Όσον αφορά στους τρόπους ενίσχυσης του μόνιμου πληθυσμού της χώρας μας και στην αλλαγή του «αφηγήματος», έχουμε κάποιες προτάσεις τις οποίες τις έχουμε μοιραστεί και με την Υπουργό Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας εν όψει της δημιουργίας του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για το Δημογραφικό:
- Μείωση του συντελεστή ΦΠΑ σε ιατρικές εξετάσεις εγκύων και τοκετό.
- Οικονομική κάλυψη θεραπειών IVF με κουπόνι αξίας 2000€ τη φορά για τρεις προσπάθειές εξωσωματικής. Αυτό είναι ένα μέτρο που αποτελεί μία μέση προσέγγιση συγκριτικά με την Ευρωπαϊκή πραγματικότητα και που υπολογίζουμε ότι θα έχει άμεσο όφελος σε περίπου 10.000 ζευγάρια.
- Φοροαπαλλαγές σε ζευγάρια που τεκνοποιούν σε νεαρές ηλικίεςκάτω των 3ετών και σε οικογένειες με 3 και 4 παιδιά δια βίου.
- Κίνητρα από το 2ο παιδί: Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat στην Ελλάδα μόνο ένα παιδί υπάρχει σε περίπου 580.000 νοικοκυριά.Γενικότερα αυτή είναι η κατάσταση που επικρατεί στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως θα πρέπει να εστιάσουμε σε αυτές τις οικογένειες παρέχοντας κίνητρα για να προχωρήσουν αυτές οιοικογένειες στην απόκτηση 2ου παιδιού.
- Καμπάνιες ενίσχυσης του θεσμού της οικογένειας, συμπεριλαμβάνοντας πολυπληθείς οικογένειες με πολλά παιδιά. Θαπρέπει δηλαδή, μέσω διαφημίσεων, τηλεοπτικών σειρών, socialmedia,να προβάλλονται και οι οικογένειες με 3-4 ή και παραπάνω παιδιά ωςκανονικότητα. Και σε αυτό αφορά ο 5ος πυλώνας που προαναφέραμεως «αλλαγή του αφηγήματος».
- Εκπαίδευση των νέων σχετικά με την γονιμότητα και την φθίνουσα αναπαραγωγική ηλικία, ώστε έχοντας πλέον τη σωστή πληροφόρησηνα τη διαχειριστούν όπως επιλέγουν στον προγραμματισμό της ζωήςτους.
- Ενίσχυση του θεσμού της οικογένειας σε νεαρή ηλικία.
- Δημιουργία χώρων φύλαξης βρεφών εντός επιχειρήσεων ή χρηματοδότηση για υπηρεσίες βρεφονηπιακού σταθμού & του προγράμματος «Ο παππούς και η γιαγιά (νταντάδες) της γειτονιάς».
Πλέον, καθώς το δημογραφικό απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή δεδομένων των στατιστικών της χώρας μας, έχουμε και αρμόδιο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Πόσο σημαντική θεωρείτε αυτή η θεσμική παρέμβαση; Να σημειώσουμε πως αντίστοιχη κίνηση έχει γίνει και στη Γαλλία κάποια χρόνια νωρίτερα, δεδομένου πώς το δημογραφικό είναι πρόβλημα που χρειάζεται κάποια χρόνια για να αντιστραφεί.
Δυστυχώς, θα έλεγα ότι το πρόβλημα πλέον δεν μπορεί να αντιστραφεί. Οι προβλέψεις που αναφέρουν ότι το 2050 θα είμαστε περίπου 8,5 εκατομμύρια κάτοικοι και το 2100 περίπου 6,3 εκατομμύρια είναι βάσιμες. Το γεγονός ότι το ποσοστό των ατόμων ηλικίας άνω των 80 ετών διπλασιάστηκε μεταξύ του 2001 και 2020 δεν προμηνύει κάποια αισιόδοξη εξέλιξη για το μέλλον. Άρα αυτή τη στιγμή εστιάζουμε στην μετρίαση του αρνητικού αποτυπώματος που αναπόφευκτα θα επιφέρει το δημογραφικό πρόβλημα σε κάθε τομέα της ζωής μας τόσο στην Ελλάδα όσο και Ευρωπαϊκά.
Όπως προανέφερα, είμαστε πολύ ικανοποιημένοι που έστω και αργά δημιουργήθηκε Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, είναι κάτι αναγκαίο που το τονίζαμε από την αρχή της δράσης μας. Η θεσμική παρέμβαση είναι αναγκαία και θα πρέπει να έχει το συντονιστικό ρόλο σε μία συλλογική προσπάθεια και όχιγενικά οριζόντια μέτρα. Η πολυπαραγοντικότητα του ζητήματος απαιτεί και πολύπλευρες προσεγγίσεις και συνεργασία του κρατικού φορέα με την Κοινωνία των Πολιτών και την ιδιωτική πρωτοβουλία.
Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας και με συμμάχους από τον ιδιωτικό φορέα η HOPEgenesis έχει δημιουργήσει και παιδικούς σταθμούς σε τόπους όπου δεν υπήρχαν καθώς είναι πάρα πολύ σημαντικό για τους νέους γονείς να έχουν τις κατάλληλες υποδομές ώστε να διατηρούν την ικανότητά τους να εργάζονται κανονικά. Πείτε μας λίγα λόγια και για αυτήν την εξαιρετικά σημαντική δράση γιατί η λύση του δημογραφικού είναι ένα πολύπλοκο παζλ, όπως προαναφέρθηκε…
Η επιτυχία της πρώτης φάσης του προγράμματος είχε μεν ως αποτέλεσμα την βαθμιαία αύξηση των γεννήσεων ειδικά στις νησιωτικές περιοχές, αλλά από την άλλη δημιούργησε ένα νέο πρόβλημα. Αυτό της ασφαλούς και δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών όταν εργάζονται οι γονείς. Για ακόμα μία φορά, ο στρατηγικός μας συνεργάτης EurolifeFFH αγκάλιασε και αυτό το πρόγραμμά μας, σε αποτέλεσμα μέχρι σήμερα να έχουμε παραδώσει 5 δημοτικούς παιδικούς σταθμούς σε περιοχές που δεν διέθεταν: Πάτμος, Άγραφα Ευρυτανίας, Λειψοί, Καστελλόριζο και Χάλκη. Ακολουθούν τουλάχιστον άλλοι εφτά τα επόμενα χρόνια σε Σίκινο, Οινούσες, Νίσυρο, Τήλο και Κουφονήσι.
Αλλά δεν σταματάμε εκεί. Δημιουργούμε και παιδικές χαρές, αθλητικά πολυγήπεδα, πολιτιστικούς χώρους κι επισκευάζουμε σχολικές μονάδες. Προσπαθούμε να βοηθήσουμε την καθημερινότητα των ακριτών μας, που έχουν πάρει τη δύσκολη απόφαση να παραμείνουν και να στηρίξουν τον τόπο τους. Και όταν μεγαλώσουν τα «hopeάκια» μας, θα είμαστε πάλι δίπλα τους με υποτροφίες σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και ευκαιρίες για επαγγελματική δραστηριότητα στον τόπο τους.