Κάτω από τον ιατρικό όρο «καρκίνος» βρίσκονται εκατοντάδες ογκολογικά νοσήματα που απαιτούν διεπιστημονική προσέγγιση και εξατομικευμένη θεραπεία. Η σταδιακή υλοποίηση του Εθνικού Μητρώου Νεοπλασματικών Νοσημάτων ενισχύει την οργάνωση και την καταγραφή της πραγματικής εικόνας της νόσου στη χώρα. Άλλωστε όπως λένε οι επιστήμονες «για να αντιμετωπίσεις κάτι πρέπει πρώτα να το έχεις μετρήσει». Η Ζένια Σαριδάκη, Παθολόγος Ογκολόγος, Πρόεδρος Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), Διευθύντρια στην Α᾽ Ογκολογική Κλινική MetropolitanHospital, Συντονίστρια της Ομάδας Εργασίας για τη δημιουργία του Εθνικού Μητρώου Νεοπλασματικών Νοσημάτων και Επιστημονικός Υπεύθυνος Ογκολογικού Τμήματος & “Ασκληπιός ΔΙΑΓΝΩΣΙΣ”, Ηράκλειο Κρήτης, καταγράφει την ουσιαστική πρόοδο που έχει συντελεστεί στην πατρίδα μας και αναδεικνύει τις αδυναμίες και τα κενά, εκεί όπου πρέπει να καταβάλουμε ακόμα μεγαλύτερη προσπάθεια.
Συνέντευξη στην Αλεξία Σβώλου
Ποιες είναι πανευρωπαϊκά οι μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στα ογκολογικά νοσήματα;
Οι ογκολογικές παθήσεις αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τα συστήματα υγείας, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Στην ΕΕ, ο καρκίνος παραμένει μία από τις κύριες αιτίες θανάτου, ενώ ο ετήσιος αριθμός νέων περιστατικών καρκίνου αναμένεται να αυξηθεί μέχρι το 2040, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, αλλά και λόγω περιβαλλοντικών και άλλων παραγόντων, όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η παχυσαρκία. Παράλληλα, παρατηρούνται ανισότητες στην ποιότητα και την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας για τον καρκίνο, τόσο μεταξύ των κρατών της ΕΕ, όσο και μέσα σε μια χώρα, γεγονός που κάνει την διαχείριση αυτού του προβλήματος ακόμα πιο δύσκολη.
Στην Ελλάδα, ποια είναι η εικόνα;
Στην Ελλάδα, παρότι οι προκλήσεις παραμένουν, υπάρχει σημαντική πρόοδος που δημιουργεί αισιοδοξία. Οι καινοτόμες θεραπείες γίνονται σχετικά σύντομα διαθέσιμες για τους ογκολογικούς ασθενείς στην Ελλάδα, και μάλιστα καλύπτονται από τα ασφαλιστικά τους ταμεία, κάτι που διασφαλίζει την ισοτιμία στην πρόσβαση. Μία από τις βασικές προκλήσεις είναι η ψηφιακή μετατροπή στην ογκολογία, με την υλοποίηση του Εθνικού Μητρώου Νεοπλασματικών Νοσημάτων, το οποίο βρίσκεται σε φάση υλοποίησης και γίνεται σταδιακά πραγματικότητα, ενισχύοντας την οργάνωση και την καταγραφή της πραγματικής εικόνας της νόσου στη χώρα.
Ωστόσο, η ανακουφιστική φροντίδα παραμένει ένας τομέας που χρειάζεται περισσότερη ενίσχυση, καθώς υπάρχουν ακόμα ελλείψεις τόσο σε δομές όσο και σε εξειδικευμένο προσωπικό. Παρά τις προκλήσεις, η πρόοδος που σημειώνεται θέτει τα θεμέλια για τη συνεχή βελτίωση της φροντίδας των ογκολογικών ασθενών.
Ειδικά για τους βιοδείκτες εδώ στην πατρίδα μας είναι έτοιμη η Πολιτεία να προχωρήσει στο επόμενο βήμα; Γιατί όσο αναπτύσσονται οι εξατομικευμένες θεραπείες τόσο θα μεγαλώνει η ανάγκη ένταξης των βιοδεικτών που είναι απαραίτητοι για την χάραξη της εξατομικευμένης στρατηγικής στην αντιμετώπιση του καρκίνου…
Η ένταξη των βιοδεικτών στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση είναι ένα κρίσιμο βήμα για την προώθηση της εξατομικευμένης ιατρικής στην ογκολογία. Στην Ελλάδα, έχουν γίνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς ορισμένοι βιοδείκτες έχουν ήδη ενσωματωθεί στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση από 10ετίας, μετά από παρέμβαση της ΕΟΠΕ τότε, στον ίδιο Υπουργό Υγείας που έχουμε και σήμερα, τον Άδωνι Γεωργιάδη, κάτι που ειδικά για εκείνη την εποχή ήταν συναρπαστικό.
Η ΕΟΠΕ πρωτοστάτησε τότε, πρωτοστατεί: και τώρα. Στην δημιουργία του ορθού πλαισίου αναγνώρισης και χρήσης βιοδεικτών, διεκδικώντας την επικαιροποίηση της λίστας αποζημίωσης. Αναγνωρίζοντας τη σημασία της στοχευμένης διάγνωσης, την άνοιξη του 2024 συντάξαμε, μαζί με όλους του εμπλεκόμενους φορείς, πλήρη οικονομοτεχνική έκθεση-πρόταση, η οποία αναδεικνύει την ανάγκη ενσωμάτωσης νέων βιοδεικτών στο δημόσιο σύστημα περίθαλψης, προκειμένου να διασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση όλων των ογκολογικών ασθενών στην Ελλάδα στις καινοτόμες θεραπείες. Σήμερα, με τον ίδιο Υπουργό, που πριν από 10 χρόνια είχε κάνει το πρώτο βήμα, η λίστα αυτή ετοιμάζεται να επικαιροποιηθεί, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες επιστημονικές εξελίξεις και να διασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση των ασθενών στις πλέον καινοτόμες και εξατομικευμένες θεραπείες. Πρόσφατα ο Υπουργός δεσμεύτηκε για τον καθορισμό ξεχωριστού προϋπολογισμού για την αποζημίωση των βιοδεικτών, μια κίνηση που αναμένεται να έχει πολλαπλά οφέλη.
Η ΕΟΠΕ βοηθά τους ασθενείς στην αποζημίωση των βιοδεικτών, όταν δεν καλύπτονται από τον ΕΟΠΥΥ;
Ναι, εδώ και 10 χρόνια, η ΕΟΠΕ αποζημιώνει τη διενέργεια βιοδεικτών που δεν καλύπτονται από τη συνταγογράφηση, με ίδιους πόρους και σημαντικές χορηγίες από τη φαρμακοβιομηχανία, ύψους πολλών εκατομμυρίων ευρώ. Μέσα από αυτή την πρωτοβουλία, περισσότεροι από 8.000 ασθενείς έχουν εξεταστεί, χωρίς να πληρώσουν οι ίδιοι, για βιοδείκτες, γεγονός που αποδεικνύει έμπρακτα την σημασία που εμείς οι ογκολόγοι δίνουμε στην χορήγηση της καλύτερης δυνατής θεραπείας για τους ασθενείς μας, και την δέσμευσή μας να έχουν αυτή την δυνατότητα, ακόμα και όταν δεν καλύπτεται από την πολιτεία.
Υπάρχει κάποια χώρα πρότυπο καλής πρακτικής, αναφορικά με τους βιοδείκτες, που μπορούμε να ακολουθήσουμε;
Χώρες που μπορούν να αποτελέσουν παραδείγματα προς μίμηση είναι η Γαλλία και η Σουηδία. Η Σουηδία έχει επενδύσει στην ανάπτυξη εθνικών μητρώων για τον καρκίνο, τα οποία συνδυάζονται με πληροφορίες για βιοδείκτες, επιτρέποντας μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην εξατομικευμένη θεραπεία. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν παράδειγμα καλής πρακτικής, με τη στενή συνεργασία μεταξύ πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, νοσοκομείων και βιομηχανίας, που διευκολύνει την έρευνα και την κλινική εφαρμογή.
Η Ελλάδα μπορεί να επωφεληθεί από τέτοια παραδείγματα, προσαρμόζοντας τις διεθνείς καλές πρακτικές στις τοπικές ανάγκες και δυνατότητες, διασφαλίζοντας την πρόσβαση των ασθενών στις πιο προηγμένες και εξατομικευμένες θεραπείες, σύμφωνα με το γενετικό τους προφίλ.
Η πρόληψη του καρκίνου αρχίζει να γίνεται συνείδηση στην πατρίδα μας. Ήδη έχουμε εντυπωσιακά αποτελέσματα από το πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου «Φώφη Γεννηματά», ενώ έχουν ξεκινήσει και άλλα προγράμματα για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Ποιοι είναι οι στόχοι μας σε αυτά τα προγράμματα και πού βρισκόμαστε;
Η πρόληψη του καρκίνου αρχίζει να γίνεται συνείδηση στην Ελλάδα, με σημαντικά αποτελέσματα που φέρνουν αισιοδοξία, αν και έχουμε ακόμη δρόμο να διανύσουμε. Το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά», το οποίο παρέχει δωρεάν μαστογραφίες, αποτελεί σημείο αναφοράς, καθώς ήδη περισσότερες από 300.000 μαστογραφίες έχουν πραγματοποιηθεί, ενώ 20.000 γυναίκες εντόπισαν εγκαίρως ευρήματα που οδήγησαν σε έγκαιρη διάγνωση καρκίνου του μαστού. Η πρόσφατη επέκταση του προγράμματος, η οποία καλύπτει πλέον γυναίκες ηλικίας 45-74 ετών, αφορά συνολικά 1,4 εκατομμύρια δικαιούχους. Η διεύρυνση αυτή είναι ζωτικής σημασίας, καθώς εξασφαλίζει την πρόσβαση σε προληπτικές εξετάσεις για μεγαλύτερο πληθυσμό και ενισχύει την έγκαιρη διάγνωση, ιδιαίτερα σε ηλικιακές ομάδες με αυξημένο κίνδυνο. Παράλληλα, η αποστολή ενημερωτικών SMS υπενθυμίζει στις γυναίκες τη σημασία της πρόληψης και διευκολύνει την ένταξή τους στο πρόγραμμα.
Παράλληλα, βρίσκονται σε εξέλιξη πρωτοβουλίες για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, με την εφαρμογή του τεστ Παπ και τον εμβολιασμό κατά του HPV, ενώ τα πρώτα βήματα γίνονται και για την εισαγωγή προγραμμάτων προ-συμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
Ρεαλιστικά, παρόλο που έχει σημειωθεί πρόοδος, η κάλυψη του προς εξέταση πληθυσμού παραμένει χαμηλότερη από τον επιθυμητό στόχο, με ιδιαίτερη πρόκληση την κάλυψη σε απομακρυσμένες περιοχές και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Η ΕΟΠΕ δεν έχει κληθεί να συνδράμει στις προσπάθειες αυτές, στον σχεδιασμό, και στην υλοποίησή τους. Άμεσες προτεραιότητές θεωρούμε ότι θα έπρεπε να είναι η διασφάλιση ισότιμης πρόσβασης όλων στις προληπτικές εξετάσεις, η ενίσχυση της σωστής ενημέρωσης μέσω στοχευμένων καμπανιών και η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, ώστε να επιτύχουμε ευρύτερη συμμετοχή σε αυτά τα προγράμματα. Η πρόληψη σώζει ζωές και η Ελλάδα κάνει σταθερά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά απαιτείται συνεχής προσπάθεια για να φτάσουμε το επίπεδο της καθολικής κάλυψης που θα θέλαμε να έχουμε ως κατά τεκμήριο πολιτισμένη χώρα.
Αξίζει να σημειωθεί η καθοριστική συμβολή της ΕΟΠΕ, η οποία μέσω βραβευμένων καμπανιών ενημέρωσης έχει συμβάλει ουσιαστικά στην ευαισθητοποίηση για την πρόληψη. Οι δράσεις της, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου (4 Φεβρουαρίου), ενισχύουν τη συνείδηση της σημασίας του προ-συμπτωματικού ελέγχου, μεταφέροντας το μήνυμα ότι η έγκαιρη διάγνωση σώζει ζωές. Η επιτυχία αυτών των πρωτοβουλιών υπογραμμίζει τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ επιστημονικών φορέων και κοινωνίας, θέτοντας τα θεμέλια για μια κουλτούρα πρόληψης στη χώρα μας.
Στην χώρα μας τα καινοτόμα φάρμακα, οι ανοσοθεραπείες και οι συζευγμένες χημειοθεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα εγκρίνονται ταχέως;
Στην Ελλάδα, η πρόσβαση στα καινοτόμα φάρμακα, όπως οι ανοσοθεραπείες και οι συζευγμένες χημειοθεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα, βρίσκεται σε αρκετά καλό επίπεδο συγκριτικά με άλλες χώρες. Οι εγκρίσεις αυτών των θεραπειών γίνονται συνήθως με σχετικά γρήγορους ρυθμούς και περιλαμβάνουν την κάλυψή τους από τα ασφαλιστικά ταμεία, εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα πρόσβασης για το σύνολο των ασθενών.
Παρά τις προκλήσεις που υπάρχουν σε άλλους τομείς της υγειονομικής φροντίδας, η πολιτεία έχει επενδύσει στην ενσωμάτωση καινοτόμων θεραπειών, ακολουθώντας τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές και τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις. Αυτό διασφαλίζει ότι οι ασθενείς έχουν πρόσβαση στις βέλτιστες διαθέσιμες θεραπείες, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα δεδομένα.
Για τη διατήρηση αυτής της δυναμικής, είναι ζωτικής σημασίας να συνεχιστεί η επένδυση σε δομές και διαδικασίες που υποστηρίζουν την ταχεία αξιολόγηση και έγκριση νέων θεραπειών. Η συνεργασία μεταξύ πολιτείας, επιστημονικών φορέων και φαρμακευτικών εταιρειών είναι καθοριστική για να διασφαλιστεί ότι οι ασθενείς στη χώρα μας θα εξακολουθήσουν να έχουν πρόσβαση στις πιο καινοτόμες και αποτελεσματικές θεραπείες, με στόχο τα καλύτερα δυνατά θεραπευτικά αποτελέσματα, αλλά και την διατήρηση μιας καλής ποιότητας ζωής.
Η φροντίδα ενός ατόμου με καρκίνο ήταν ανέκαθεν μία διεπιστημονική υπόθεση και εκεί η χώρα μας υστερούσε ειδικά σε ό,τι αφορά τη συνεργασία διαφορετικών τομέων. Έχουμε σήμερα την δυνατότητα να πούμε ότι βλέπουμε μία πιο ευρωπαϊκή εικόνα στην ογκολογική φροντίδα ή ακόμα υστερούμε;
Κάθε ογκολογικός ασθενής έχει ανάγκη από μια ομάδα γιατρών, και όχι μόνο, για την σωστή και ολοκληρωμένη φροντίδα του. Αυτό περιλαμβάνει τη συνεργασία ογκολόγων, ακτινοθεραπευτών, χειρουργών, νοσηλευτών, ψυχολόγων, διατροφολόγων και άλλων επαγγελματιών υγείας. Στο παρελθόν, η Ελλάδα αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα στον συντονισμό αυτών των ειδικοτήτων, γεγονός που σήμαινε ότι οι ασθενείς δεν λάμβαναν ολοκληρωμένη και συντονισμένη φροντίδα.
Σήμερα, παρατηρείται σαφής πρόοδος, ιδιαίτερα μέσα από το θεσμό των ογκολογικών συμβουλίων. Τα ογκολογικά συμβούλια, στα οποία συμμετέχουν εξειδικευμένοι επαγγελματίες υγείας, συμβάλλουν στη χάραξη της βέλτιστης θεραπευτικής στρατηγικής για κάθε ασθενή, ενισχύοντας τον κεντρικό ρόλο του παθολόγου ογκολόγου, αλλά και την διεπιστημονική συνεργασία. Μέσα από τη λειτουργία τους, προωθείται η λήψη αποφάσεων βάσει τεκμηριωμένων δεδομένων και η εφαρμογή εξατομικευμένων θεραπειών.
Η υιοθέτηση της διεπιστημονικής προσέγγισης, σε συνδυασμό με την πρόοδο στις υποδομές και τη στελέχωση, διαμορφώνει μια εικόνα που πλησιάζει τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Παρόλα αυτά, συνεχίζουν να υφίστανται γεωγραικές ανισότητες, ελλείψεις στην ανακουφιστική φροντίδα και ανάγκη για ενίσχυση της εκπαίδευσης και του συντονισμού. Με συνέπεια και στρατηγική, η χώρα μας μπορεί να προσεγγίσει ακόμη περισσότερο τα υψηλά ευρωπαϊκά πρότυπα, εξασφαλίζοντας την καλύτερη δυνατή φροντίδα για τους ασθενείς.
