Η αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής είναι στο DNA του καθηγητή περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ Δημοσθένη Σαρηγιάννη, του νέου προέδρου και διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, που γνωρίσαμε κατά την covid πανδημία, με τα προβλεπτικά μοντέλα, για τον εκτιμώμενο αριθμό των κρουσμάτων. Στη μετά-covid εποχή, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών εστιάζει σε όλα τα ερευνητικά ζητήματα τα οποία επηρεάζουν καταλυτικά την καθημερινότητά μας, από τις θεομηνίες σαν τον Ντάνιελ, μέχρι τον καρκίνο.
Συνέντευξη του Δημοσθένη Σαρηγιάννη, καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ, νέου προέδρου και διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, στην Αλεξία Σβώλου
Η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς. Περιλαμβάνεται στα δρώμενα του ΕΙΕ ένα project επί του θέματος και πώς θα προστατευτούμε από επερχόμενες θεομηνίες ή άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα;
Με δεδομένη την κλιματική κρίση είναι απαραίτητο ως χώρα να εστιάσουμε στις δράσεις που θα ενδυναμώσουν την ανθεκτικότητα της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας στις πιέσεις που θα δεχόμαστε λόγω της κλιματικής κρίσης. Αυτό σημαίνει να πάρουμε μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή με όρους καινοτομίας και συμπεριληπτικότητας. Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών ξεκινά ένα τέτοιο μεγάλο project εθνικής εμβέλειας για να προωθήσει καινοτόμες τεχνολογίες και, γενικότερα, λύσεις που να διευκολύνουν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ώστε να αντιμετωπίζονται με επιτυχία οι αρνητικές της συνέπειες. Η έμφαση του δεν είναι στα μοντέλα κλιματικής αλλαγή αφού τέτοια ήδη υπάρχουν και είναι αναγνωρισμένα σε διεθνή κλίμακα, αλλά κυρίως στις καινοτομίες που θα μας επιτρέψουν να προσαρμοστούμε – για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας τη δομική βιολογία αναπτύσσουμε τεχνολογίες για θα μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ελονοσίας στη χώρα, κάτι που μπορεί να συμβεί λόγω της αύξησης του πληθυσμού των κουνουπιών εξαιτίας της μεταβολής του κλίματος. Να θυμίσω εδώ ότι ο κίνδυνος ανάπτυξης της ελονοσίας ήταν μια από τις πιο σημαντικές ανησυχίες για το Υπουργείο Υγείας μετά την πλημμύρα από τον Daniel στη Θεσσαλία.
Επειδή πολύς κόσμος δεν γνωρίζει το ΕΙΕ, ποιος είναι ο ρόλος του θεσμικά και ερευνητικά;
Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το 2ο ιστορικά ερευνητικό ίδρυμα της χώρα ξεχωρίζει σε εθνικό επίπεδο ως το μοναδικό που συνδυάζει την ευρείας κλίμακας έρευνα στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες με τις Φυσικές Επιστήμες και τις Επιστήμες της Ζωής. Σήμερα έχουμε θέσει ως στόχο το εν λόγω τρίπτυχο να συμβάλλει στη μελέτη, ερμηνεία και αξιοποίηση των μηχανισμών αλληλεπίδρασης του Περιβάλλοντος, της Υγείας και της Κοινωνίας, με όρους άμεσης και αποτελεσματικής επίλυσης των ζητημάτων που σχετίζονται με αυτούς τους τρεις καταλυτικούς πυλώνες για τη βιώσιμη ανάπτυξη και προωθώντας την καινοτομία για την βέλτιστη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Με γνώμονα την πλούσια ιστορική έρευνα που εκπονείται εδώ και δεκαετίες στο ΕΙΕ, επιδιώκουμε καθημερινά να αξιοποιούμε όλα εκείνα τα καινοτόμα εργαλεία που αναδύονται από τα εργαστήρια των Θετικών Ινστιτούτων του ΕΙΕ και που μας επιτρέπουν να ανταποκρινόμαστε στις σύγχρονες προκλήσεις -υγειονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές- και παράλληλα εργαζόμαστε συστηματικά στον τομέα της εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και ανάδειξης των νέων επιστημόνων και ερευνητών/τριών και στη διασφάλιση ίσων ευκαιριών και συμπεριληπτικότητας στον τομέα της έρευνας.
Τα αντικείμενα του ποια είναι;
Καταρχάς, η Θεωρητική και Φυσική Χημεία. Το Ινστιτούτο Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας κάνει έρευνα αιχμής για τη σύνθεση/ανάπτυξη και χαρακτηρισμό νέων υλικών και φωτονικών νανοδομών, καθώς και υπολογιστικές εγκαταστάσεις υψηλού επιπέδου για την προσομοίωση της δομής και της κίνησης ατόμων και μορίων και για μελέτες υπολογιστικής κβαντομηχανικής μοντελοποίησης. Η βασική αυτή έρευνα έχει πληθώρα εφαρμογών στην οικονομία του υδρογόνου και τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, στην αποθήκευση CO2 αλλά και στην προηγμένη παρακολούθηση και επίλυση περιβαλλοντικών και υγειονομικών προβλημάτων.
Επίσης το ΕΙΕ είναι το μοναδικό ερευνητικό κέντρο με αντικείμενο την Χημική Βιολογία στη χώρα μας. Σε εθνικό επίπεδο, κανένα άλλο Ινστιτούτο δεν χρησιμοποιεί -επί του παρόντος- ανάλογη ολοκληρωμένη διεπιστημονική προσέγγιση για την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών, που να συνδυάζει τη βιολογική έρευνα αιχμής (αναγνώριση βιολογικού στόχου, βιολογική αξιολόγηση βιοδραστικών παραγόντων, ανακάλυψη βιοδεικτών) με τη συνθετική και φαρμακευτική χημεία και μοριακή ανάλυση (ορθολογικός σχεδιασμός και σύνθεση βιοδραστικών ενώσεων – δυνητικά φάρμακα) και την μελέτη της επίδρασης περιβαλλοντικών παραγόντων στην ανθρώπινη υγεία. Το ΕΙΕ ασχολείται και με την ιστορία, καθώς διαθέτει το μοναδικό στην Ελλάδα Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, που μελετά και καταγράφει την πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ιστορία της Ελλάδας, καθώς και της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, όπου ο Ελληνισμός δραστηριοποιείται από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή, ενώ εφαρμόζει και συνθετικές προσεγγίσεις μέσω διεπιστημονικών συνεργασιών. Η έρευνα διεξάγεται με γνώμονα την ενθάρρυνση της καινοτομίας και την προώθηση της διεπιστημονικότητας. Στόχος είναι η περαιτέρω προώθηση με διάφορους ουσιαστικούς τρόπους της εθνικής αυτογνωσίας στους υπό μελέτη τομείς μέσω της παραγωγής μεθοδολογικά προηγμένης ιστορικής γνώσης και της διάδοσής της στην κοινωνία των πολιτών.
Το Ίδρυμα υλοποιεί συνεργασίες με άλλους φορείς;
To EIE διαθέτει ένα πολύ μεγάλο δίκτυο συνεργασιών με άλλους επιστημονικούς φορείς συμπεριλαμβανομένων όλων των ερευνητικών κέντρων και τεχνολογικών φορέων της χώρας, των πανεπιστημίων μας αλλά και με φορείς όπως τον ΕΦΕΤ και το Γενικό Χημείο του Κράτους, Περιφέρειες (για παράδειγμα, συμμετέχει στην Επιστημονική Επιτροπή της Περιφέρειας Θεσσαλίας για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας και στην Επιτροπή για την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή της Περιφέρειας Αττικής). Επίσης έχει υπογράψει μνημόνια συνεργασίας με ιδιωτικούς και δημόσιους ελληνικούς και διεθνείς φορείς για την αποτελεσματικότερη προώθηση της καινοτομίας απαντώντας σε κοινωνικές προκλήσεις με την έρευνα του.
Ποια είναι το κορυφαίο project του στην Υγεία;
Η δημιουργία Κέντρου Αριστείας με επίκεντρο την ανάπτυξη προηγμένων οργανικών υλικών και καινοτόμων προσεγγίσεων για τη διάγνωση και θεραπεία (θεραγνωστική) του καρκίνου και την ανάπτυξη βιοηλεκτρονικών εφαρμογών. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε 30 εκατ. € και χρηματοδοτείται από το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», το ΠΔΕ και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Το συγκεκριμένο έργο περιλαμβάνει την ενεργειακή και συνολική αναβάθμιση των ερευνητικών και κτιριακών υποδομών του ΕΙΕ, την αγορά υπερσύγχρονου εξοπλισμού, όπως είναι τα τελευταίας γενιάς ηλεκτρονικά κρυογενικά μικροσκόπια που αποτελούν εξοπλισμό αιχμής μοναδικό στη χώρα και στην Νοτιοανατολική Ευρώπη καθώς και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών αιχμής για την εξατομικευμένη προσέγγιση του καρκίνου και άλλων ασθενειών. Μέσω του εν λόγω έργου, το ΕΙΕ θα αναπτύξει τεχνογνωσία και θα εφαρμόσει νέες ερευνητικές προσεγγίσεις σε πεδία υψηλής προτεραιότητας τόσο για την ερευνητική κοινότητα όσο και για την ελληνική κοινωνία.Το Κέντρο Αριστείας του ΕΙΕ έρχεται να λειτουργήσει σαν όχημα για την περαιτέρω ανάπτυξη του Ολοκληρωμένου Κέντρου Έρευνας για τον Καρκίνο στην Αθήνα (Athens Comprehensive Cancer Center), ενός σημαντικού στρατηγικού στόχου του ΕΙΕ στο πλαίσιο του οποίου έχει αναπτυχθεί από το 2016 ένα ισχυρό δίκτυο συνεργασίας ανάμεσα σε εργαστήρια ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημίων και νοσοκομείων σε όλο το κέντρο της Αθήνας, με τη συμβολή εταιρειών της φαρμακευτικής βιομηχανίας, της βιοτεχνολογίας, της διαγνωστικής και της βιοπληροφορικής.
Στο πλαίσιο των δράσεων του ΕΙΕ για την υγεία πρέπει να σημειωθεί το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα JANE με στόχο τη δημιουργία και λειτουργία ενός δικτύου αριστείας για την καταπολέμηση του καρκίνου. Το ΕΙΕ είναι ο εθνικός κόμβος για το έργο αυτό που εμπλέκει όλους τους σχετικούς επιστημονικούς φορείς της χώρας.
