Μετά το κοκτέιλ των ιώσεων που μάς βομβαρδίζουν καθημερινά, μάς θυμήθηκε η βακτηριακή μηνιγγίτιδα.
της Αλεξίας Σβώλου
Το πρόσφατο κρούσμα στον φοιτητόκοσμο του Πανεπιστημίου Πατρών υπενθυμίζει την αξία του προληπτικού εμβολιασμού, καθώς υπάρχει εμβόλιο για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας τόσο στους έφηβους και τους νεαρούς ενήλικες όσο και στα βρέφη και τα νήπια, που αποτελούν εκείνες τις ηλικιακές ομάδες στις οποίες καταγράφονται τα περισσότερα κρούσματα.
Ζούμε στην εποχή των λοιμώξεων και της κλιματικής κρίσης και αυτές οι δύο καταστάσεις δεν είναι άσχετες μεταξύ τους, καθώς η μία τροφοδοτεί την άλλη.
Το κοκτέιλ των ιώσεων (γρίπη, κορονοϊός, αναπνευστικός συγκυτιακός ιός και άλλα παθογόνα) που μας περιτριγυρίζει, με συνέπεια ο μισός πληθυσμός της Ελλάδας να είναι λίγο ή περισσότερο άρρωστος, δεν έχει δείξει ακόμα τα δόντια του και ο χειμώνας έχει μόλις ξεκινήσει.
Άλλωστε η κορύφωση των περιστατικών των εποχικών λοιμώξεων αναμένεται στις αρχές Φεβρουαρίου και μετά τα ανησυχητικά αυξημένα κρούσματα και τους θανάτους παιδιών από διεισδυτική λοίμωξη με στρεπτόκοκκο Α, έρχεται ένα περιστατικό μηνιγγίτιδας να ταράξει τα νερά από την Πανεπιστημιούπολη της Πάτρας.
Η μηνιγγίτιδα έχει αυτή την ιδιότητα, να ταράζει τα νερά.
Είναι η λοίμωξη που φοβούνται όλοι, γιατροί και γονείς. Υπάρχουν δύο τύποι μηνιγγίτιδας:
- Η ιογενής μηνιγγίτιδα, που είναι πολύ συχνή αλλά σπάνια θανατηφόρα. Αυτή παρουσιάζει ήπια συμπτωματολογία και δεν αντιμετωπίζεται με αντιμικροβιακή αγωγή.
- Αντίθετα, η βακτηριακή μηνιγγίτιδα είναι μεν πιο σπάνια, συγκριτικά με την ιογενή, αλλά και πιο επικίνδυνη έως και θανατηφόρα, σε κάποιες μορφές της.
Στην Ευρώπη η επίπτωση της κυμαίνεται από 0,2-14 περιπτώσεις ανά 100.000 πληθυσμού και η πλειονότητα των περιπτώσεων προκαλείται από τον ορότυπο B ιδίως στα κράτη που εφαρμόζουν συστηματικό εμβολιασμό με συζευγμένο εμβόλιο για τον ορότυπο C, όπως είναι η πατρίδα μας. Στην Ελλάδα τα κρούσματα μηνιγγίτιδας δηλώνονται υποχρεωτικά Στην χρονική περίοδο 2004-2021 δηλώθηκαν μέσω του συστήματος υποχρεωτικής δήλωσης νοσημάτων στον ΕΟΔΥ, συνολικά 1.105 κρούσματα μηνιγγιτιδοκοκκικής νόσου, με τα κρούσματα να κυμαίνονται μεταξύ 4 και 108 ανά έτος και τη μέση ετήσια δηλούμενη επίπτωση να ανέρχεται στα 0,56 κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού. Για τον πληθυσμό της χώρας μας αυτό αντιστοιχεί σε 58 κρούσματα ετησίως.
Τα αίτια της λοίμωξης
Βασικά αίτια της βακτηριακής μηνιγγίτιδας είναι ο μηνιγγιτιδόκοκκος, ο πνευμονιόκοκκος, ο αιμόφιλος τύπου b, ο στρεπτόκοκκος, το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης και άλλα. Η μετάδοση της νόσου ποικίλει ανάλογα με το αίτιο. Ο εντεροϊός είναι η πιο συχνή αιτία της ιογενούς μηνιγγίτιδας και μεταδίδεται μέσω της κοπρανοστοματικής οδού. Ο εντεροϊός μπορεί να μεταδοθεί και μέσω των αναπνευστικών εκκρίσεων (σάλιο, πτύλεα ή ρινικές εκκρίσεις) του μολυσμένου ατόμου. Άλλοι ιοί, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν μηνιγγίτιδα όπως ο ιός της παρωτίτιδας και της ανεμοβλογιάς, μεταδίδονται επίσης με άμεση ή έμμεση επαφή με τις εκκρίσεις του πάσχοντα.
Η επικίνδυνη μηνιγγίτιδα είναι ωστόσο μια λοίμωξη προλήψιμη καθώς υπάρχει εμβόλιο για όλους τους ορότυπους του βακτηρίου που ευθύνονται καθώς και για τον μηνιγγιτιδόκοκκο Β, που αντιστοιχεί στην πλειονότητα των περιστατικών βακτηριακής μηνιγγίτιδας στην Ευρώπη και στην πατρίδα μας. Ο 18χρονος φοιτητής που νοσηλεύεται διασωληνωμένος σε σταθερή κατάσταση στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών έχοντας προσβληθεί με μηνιγγίτιδα λαμβάνει αγωγή με αντιβιοτικά ενώ έχει δοθεί χημειοπροφύλαξη στα άτομα με τα οποία ήρθε σε επαφή και τηρήθηκε το πρωτόκολλο που πρέπει να εφαρμόζεται σε αυτές τις περιπτώσεις για τον περιορισμό της διασποράς.
Ο μηνιγγιτιδόκοκκος στο μικροσκόπιο
Ο μηνιγγιτιδόκοκκος είναι ένα Gram-αρνητικό βακτήριο με εξωτερικό περίβλημα (κάψα) η οποία δημιούργησε τα μεγαλύτερα προβλήματα κατά την ανάπτυξη του προφυλακτικού εμβολίου, με συνέπεια να απαιτηθεί τουλάχιστον μια 20ετία προκειμένου να ενισχυθεί το ιατρικό οπλοστάσιο με ένα αποτελεσματικό εμβόλιο. Ευτυχώς, το βακτήριο σπάνια προκαλεί διεισδυτική νόσο (μηνιγγίτιδα, σηψαιμία) ωστόσο μπορεί να απειλήσει τη ζωή ακόμα και μέσα σε 24 ώρες. Άλλωστε αυτή είναι η ιδιαιτερότητα της βακτηριακής μηνιγγίτιδας, ότι εξελίσσεται ραγδαία και το χρονικό παράθυρο για να σωθεί ο ασθενής από τον κίνδυνο θανάτου, αλλά και ισόβιων επιπλοκών (ακρωτηριασμοί άκρων, κώφωση) είναι μικρό. Όπως μάλιστα λέει ο ομότιμος καθηγητής παιδιατρικής ΕΚΠΑ Ανδρέας Κωνσταντόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Παιδιατρικής Εταιρίας και τέως πρόεδρος της Παγκόσμιας Παιδιατρικής Εταιρίας, στη μηνιγγίτιδα, η ραγδαία εξέλιξη της λοίμωξης περιγράφεται από τους γονείς των λιλιπούτειων ασθενών με την χαρακτηριστική φράση, «κι άλλες φορές έχει αρρωστήσει το παιδί μου αλλά δεν ήταν έτσι».
Το βακτήριο ναϊσσέρια της μηνιγγίτιδας (Neisseria meningitidis) έχει γύρω από το κυτταρικό τοίχωμα την κάψα από πολυσακχαρίδιο. Με βάση τα αντιγόνα της πολυσακχαριδικής κάψας διακρίνονται 13 ορολογικές ομάδες, από τις οποίες οι κύριες είναι πέντε (Α, Β, C, Υ και W) που προκαλούν επιδημίες. Το 90% των περιστατικών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες οφείλεται στον μηνιγγιτιδόκοκκο Β.
Ο μηνιγγιτιδόκοκκος δε ζει στο περιβάλλον.
Βρίσκεται αποκλειστικά στον άνθρωπο και αποικίζει τον ρινοφάρυγγα. Σε ποσοστό που κυμαίνεται από 5% έως 20%, βρίσκεται σε υγιή άτομα (σε μη επιδημικές περιόδους) και πιο συχνά βρίσκεται στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες. Αυτό προκαλεί την μοναδική γνωστή ως τώρα βακτηριακή μηνιγγίτιδα που συναντιέται επιδημικά. Πάντως, ο πνευμονικός στρεπτόκοκκος (πνευμονιόκοκκος) είναι η συχνότερη βακτηριακή αιτία εμφάνισης μηνιγγίτιδας σε παιδιά μεγαλύτερα από 2 μηνών.
Τα συμπτώματα της μηνιγγίτιδας
Τα συμπτώματα της μηνιγγίτιδας ποικίλουν ανάλογα το περιστατικό, ενώ δεν εμφανίζονται πάντα στο σύνολό τους. Η βακτηριακή μηνιγγίτιδα εμφανίζεται συχνά με αιφνίδιο πυρετό, κεφαλαλγία και δυσκαμψία αυχένα. Παράλληλα, μπορεί να συνοδεύεται από ναυτία, εμέτους, φωτοφοβία, σύγχυση. Σε σχέση με άλλες λοιμώξεις προκαλεί μια κατατονική συμπεριφορά στον ασθενή, που είναι αυτή η οποία τρομάζει τους γονείς. Επίσης μπορεί να εμφανιστεί εξάνθημα (πορφυρό ή πετεχειώδες), που σηματοδοτεί σοβαρό κίνδυνο αιμορραγίας.
Τα συμπτώματα της βακτηριακής μηνιγγίτιδας μπορεί να εμφανιστούν μέσα σε λίγες ώρες ή ακόμα και λίγες ημέρες από την έκθεση (συνήθως μετά από 3-7 ημέρες). Η ιογενής μηνιγγίτιδα εμφανίζει ηπιότερα συμπτώματα. Στα βρέφη προκαλεί πυρετό, ευερεθιστότητα, ανορεξία, λήθαργο. Οι ενήλικες εμφανίζουν επιπλέον υψηλό πυρετό, έντονη κεφαλαλγία, αυχενική δυσκαμψία, φωτοφοβία. Τα συμπτώματα στην ιογενή μηνιγγίτιδα συνήθως διαρκούν 7-10 ημέρες και υποχωρούν.
Προφυλακτικός εμβολιασμός
Για την πρόληψη της μηνιγγίτιδας υπάρχουν εμβόλια που προστατεύουν από τους ορότυπους Α, C, Y, W. Υπάρχει επίσης ξεχωριστό εμβόλιο που προστατεύει από τον μηνιγγιτιδόκκοκο Β, ο οποίος αποτελεί πλέον τη μόνη ρεαλιστική απειλή από βακτηριακή μηνιγγίτιδα. Το εμβόλιο παρότι έχει ενταχθεί από το 2017 στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και φυσικά συστήνεται για όλα τα βρέφη και νήπια άνω των 2 μηνών, καθώς και για τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους ενήλικες, αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ μόνο για ομάδες υψηλού κινδύνου δηλαδή για βρέφη, νήπια και παιδιά με πολύ σοβαρά υποκείμενα προβλήματα υγείας. Το εμβόλιο έναντι του μηνιγγιτιδόκοκκου Β λέγεται Bexsero και κάθε δόση κοστίζει περίπου 100 ευρώ.
Στην πατρίδα μας έγιναν μελέτες που έδειξαν ότι το κόστος από τις επιπλοκές και τις ισόβιες αναπηρίες που προκαλεί η μηνιγγίτιδα υπερβαίνει σε ετησία βάση το κόστος του εμβολιασμού, αλλά παρόλα αυτά, το εμβόλιο δεν αποζημιώνεται μαζικά.
