Τα θηλαστικά, τα έντομα και άλλα είδη της πανίδας μεταδίδουν επικίνδυνες ζωονόσους στον άνθρωπο και παράλληλα λειτουργούν σαν μια τεράστια δεξαμενή ανάδυσης νέων πιθανών μεταλλάξεων για πολλά παθογόνα. Από όλα τα ζώντα είδη, οι νυχτερίδες είναι εκείνες που εμμέσως ή άμεσα συνδέονται με την μετάδοση των πιο επικίνδυνων ιών και μυκήτων με θνησιμότητα η οποία φτάνει το 88%!
της Αλεξίας Σβώλου
Ο περισσότερος κόσμος είναι εξοικειωμένος με τις νυχτερίδες για τρεις λόγους.
- Καταρχάς, η νυχτερίδα είναι το σύμβολο του αγαπημένου ήρωα δράσης μικρών αλλά και μεγάλων, του θρυλικού Batman.
- Επίσης όλοι μάθαμε την νυχτερίδα στη διάρκεια της covid πανδημίας καθώς είναι πολύ πιθανό ο κορονοϊός να μεταδόθηκε σε άλλα είδη και στον άνθρωπο από νυχτερίδες στο παζάρι ζώων της Γιουχάν.
- Τέλος, συχνά-πυκνά μαθαίνουμε για επικίνδυνα λοιμώδη νοσήματα τα οποία ξεκινούν από τις νυχτερίδες.
Ανάμεσα τους είναι ακόμα και ο πολύ γνωστός φονικός ιός Έμπολα, ο οποίος μεταδίδεται στον άνθρωπο μέσω άλλων θηλαστικών αλλά η πρώτη δεξαμενή του θεωρείται ότι είναι μία κατηγορία φρουτοφάγων νυχτερίδων.
Οι φρουτοφάγες νυχτερίδες ενοχοποιούνται και για τον ιο Μάρμπουργκ που είναι «ξαδερφάκι» του Έμπολα καθώς ανήκει στην ίδια κατηγορία ιών που προκαλούν αιμορραγικό πυρετό και έχουν θνητότητα που κυμαίνεται από 24% έως 88%, με μέση θνητότητα το 50%. Με άλλα λόγια οι ιοί αυτοί σκοτώνουν τον έναν από τους δύο ανθρώπους οι οποίοι μολύνονται!
Ανάμεσα στα παθογόνα που η νυχτερίδα μεταδίδει στον άνθρωπο είναι και οι σπάνιοι ιοί
- νίπα (nipah) και
- Κιουίρα (Kiwira),
- καθώς και ο μύκητας histoplasma,
που προκαλεί την ιστοπλάσμωση ή νόσο των σπηλαίων. Η ασθένεια ονομάστηκε έτσι γιατί οι νυχτερίδες συνήθως διαβιούν μέσα σε σπήλαια, όπως άλλωστε γνωρίζουμε και από τα παιδικά παραμύθια.
Με εξαίρεση τον κορονοϊό που προκάλεσε την γνωστή πανδημία covid και οδήγησε στο θάνατο 7 εκατομμύρια ανθρώπους, τα άλλα νοσήματα που μπορούν να μάς μεταδώσουν οι νυχτερίδες ηχούν «εξωτικά» στα αυτιά μας και προκαλούν σπάνιες λοιμώξεις.
Κατά καιρούς, βέβαια ανησυχούν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, με επιδημικές εξάρσεις οι οποίες ωστόσο καταγράφονται κυρίως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής.
Ιός Έμπολα
Από τους σπανιότερους ιούς, πιο διαβόητος και πιο γνωστός-για τα φονικά του ξεσπάσματα που έχουν κατά καιρούς γίνει και σενάρια κινηματογραφικών ταινιών όπως το «Outbreak» με τη Ρενέ Ρούσο και τον ΝτάστινΧόφμαν – είναι ο ιός Έμπολα.
Συνολικά υπάρχουν επτά τύποι με τον ιό Έμπολα του Ζαΐρ να θεωρείται το πιο φονικό στέλεχος. Ο έμπολα εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1976, σε ένα χωριό κοντά στον ποταμό Έμπολα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και προκαλεί αιμορραγικό πυρετό. Πρόκειται για σπάνια, σοβαρή, συχνά θανατηφόρο ιογενή λοίμωξη. Η νόσος προσβάλλει ανθρώπους και άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά (π.χ. πιθήκους, γορίλες, χιμπατζήδες). Παρότι η προέλευση του ιού είναι άγνωστη, ωστόσο «αποθήκη» του ιού στη φύση θεωρούνται ορισμένα είδη φρουτοφάγων νυχτερίδων που ενδημούν στην Αφρική.
Ο ιός Έμπολα μεταδίδεται από άτομο σε άτομο, με άμεση επαφή (μέσω αμυχών στο δέρμα ή των βλεννογόνων) με αίμα, εκκρίσεις, όργανα, ιστούς ή άλλα σωματικά υγρά (π.χ. σάλιο, ούρα, κόπρανα, σπέρμα κ.λπ.) μολυσμένων ατόμων, νεκρών ή ζωντανών, καθώς και με την έμμεση επαφή με αντικείμενα (όπως ρούχα, σεντόνια, χρησιμοποιημένες βελόνες) που έχουν μολυνθεί από σωματικά υγρά ασθενών. Στους τρόπους μετάδοσης περιλαμβάνεται και η χωρίς προφυλάξεις σεξουαλική επαφή με ασθενείς, έως και επτά εβδομάδες (περίπου δύο μήνες) μετά την ανάρρωση τους.
Η μετάδοση του Έμπολα στο περιβάλλον του νοσοκομείου είναι συχνή, με την έκθεση των επαγγελματιών υγείας και άλλων ατόμων που φροντίζουν ασθενείς χωρίς να λαμβάνουν τις απαραίτητες προφυλάξεις. Οι ασθενείς θεωρούνται μολυσματικοί από τη στιγμή που παρουσιάζουν συμπτώματα.
Ιός Μάρμπουργκ
Ο ιός Μάρμπουργκ αν και συγγενής με τον Έμπολα μάς απασχόλησε σχετικά πρόσφατα καθώς εμφανίστηκε (μετά από χρόνια) πέρσι, όπου η παγκόσμια κοινότητα ήταν ακόμα ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε τέτοιου είδους υγειονομικούς συναγερμούς λόγω της πανδημίας του κορονοϊού.
Όπως και ο Έμπολα, ο ιός Μάρμπουργκ προκαλεί σοβαρό αιμορραγικό πυρετό που επηρεάζει πολλαπλά συστήματα οργάνων και μπορεί να περιλαμβάνει έντονη αιμορραγία και προσβάλλει τόσο τους ανθρώπους όσο και τα πρωτεύοντα θηλαστικά. Η ιογενής λοίμωξη είναι ζωονόσος, που σημαίνει ότι η προέλευση της νόσου είναι η μετάδοση από τα ζώα στον άνθρωπο. Οι νυχτερίδες φρούτων έχουν ταυτοποιηθεί ως ξενιστές του ιού Μάρμπουργκ, από τους οποίους ο ιός μεταδίδεται στη συνέχεια στους ανθρώπους.
Η νόσος του ιού Μάρμπουργκ είναι εξαιρετικά θανατηφόρα και μεταδοτική.
Σε προηγούμενες επιδημίες, τα ποσοστά θνησιμότητας κυμαίνονταν από 24% έως 88%, με μέσο ποσοστό θνησιμότητας περίπου 50%. Τα συμπτώματα ξεκινούν ξαφνικά, με τους μολυσμένους ασθενείς να εμφανίζουν υψηλό πυρετό, πονοκέφαλο, μυϊκούς πόνους και κακουχία, κοιλιακούς πόνους και βαριά υδαρή διάρροια.
Στον αιμορραγικό πυρετό τα μολυσμένα άτομα αιμορραγούν από πολλαπλά στόμια. Εξωτερικά, οι ασθενείς μπορεί να αιμορραγούν από τη μύτη, τα ούλα και τα μάτια, ενώ η εσωτερική αιμορραγία εκδηλώνεται ως αίμα στον εμετό, τα ούρα και τα κόπρανα. Η σοβαρή απώλεια αίματος μπορεί να προκαλέσει σοκ και θάνατο.
Ιστοπλάσμωση
Η νόσος των σπηλαίων, ή αλλιώς ιστοπλάσμωση, όπως ονομάζεται επιστημονικά, είναι μια ασθένεια που προκαλείται από εκκρίσεις νυχτερίδων που ζουν εντός σπηλαίων. Η συγκεκριμένη πάθηση προκαλείται από εισπνοή των σπόρων του μύκητα Histoplasmacapsulatum και εκδηλώνεται συνηθέστερα τρεις με δέκα ημέρες μετά την εισπνοή τους. Τα βασικά συμπτώματα της συγκεκριμένης ασθένειας μοιάζουν πάρα πολύ με μία κοινή εμπύρετη ίωση. Τα κυριότερα συμπτώματα της νόσου είναι ο πυρετός με ρίγος και ο βήχας και στις περισσότερες των περιπτώσεων τα συμπτώματα υποχωρούν με μία απλή θεραπευτική αγωγή.
Έχουν καταγραφεί και περιπτώσεις όμως στις οποίες η συγκεκριμένη νόσος έχει αποβεί μοιραία ειδικά σε ανθρώπους με χρόνια αναπνευστικά προβλήματα ή πάσχουν από οποιαδήποτε σημαντική ανοσοκαταστολή.
Ιός Kiwira
Πρόσφατα ερευνητές ανακάλυψαν ένα ακόμα παθογόνο, τον ιό Kiwira -ένα τύπο hantavirus. Οι ιοί Hanta βρίσκονται συνήθως σε τρωκτικά και μολύνουν τους ανθρώπους μέσω σωματιδίων. Μια παραλλαγή τους, μάλιστα, μπορεί να σκοτώσει περισσότερο από το 30% των μολυσμένων ατόμων. Οι ιοί αυτοί μεταδίδονται στον άνθρωπο μέσω της επαφής με τα ούρα, τα κόπρανα και το σάλιο ενός μολυσμένου ζώου. Η συγκεκριμένη ομάδα ιών μπορεί να προκαλέσει από ήπια συμπτώματα ασθένειας που μοιάζουν με γρίπη, μέχρι και υπερβολική αιμορραγία και νεφρική ανεπάρκεια. Προς το παρόν δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι ο ιός θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το ανθρώπινο γένος, αλλά οι ερευνητές τον παρακολουθούν μέσω μελετών.
Ιός nipah
Τέλος, ο ιός νίπα έχει προκαλέσει 6 επιδημικές εξάρσεις στην Ινδία από το 2001 με τη τελευταία να καταγράφεται πριν από ένα μήνα (Σεπτέμβριο του 2023) με αρκετούς ασθενείς να χάνουν τη μάχη. Ο κίνδυνος θανάτου στην συγκεκριμένη ιογενή λοίμωξη οφείλεται σε εγκεφαλικό οίδημα.
Το βασικό ζήτημα που προβληματίζει τους επιστήμονες είναι ότι με την κλιματική αλλαγή και κυρίως με την αποψίλωση των δασών τόσο μέσα από βιομηχανικές δραστηριότητες όσο και από τις καταστροφικές πυρκαγιές, η πανίδα των δασών μετατοπίζεται περισσότερο προς τις αστικές περιοχές, με συνέπεια έμβια όντα που βρίσκονταν μακριά από τον άνθρωπο να αλληλεπιδρούν πιο εύκολα μαζί του. Αυτό αλλάζει τις ισορροπίες, με δεδομένο πάντα ότι το ζωικό βασίλειο είναι μία τεράστια δεξαμενή από την οποία μπορούν να αναπηδήσουν νέες μεταλλάξεις όταν μία ζωονόσος μεταδίδεται στον άνθρωπο.
Η κλιματική αλλαγή θα αλλάξει την επιδημιολογία πολλών λοιμωδών νοσημάτων και γι’ αυτό οι παγκόσμιες αρχές όπως ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας ΠΟΥ παραμένουν πάντα σε κατάσταση υψηλής επιφυλακής.
