Το νομοσχέδιο για τον γάμο και την τεκνοθεσία για τα ομόφυλα ζευγάρια άνοιξε στην χώρα μας μία μεγάλη συζήτηση η οποία μπορεί μεν να αφορά μια μικρή μερίδα του πληθυσμού, αλλά αυτό δεν την καθιστά λιγότερο σημαντική, επί της αρχής, όπως είθισται να λέγεται και μέσα στο Κοινοβούλιο. Καλό είναι λοιπόν να γνωρίζουμε όλοι τι ισχύει σήμερα στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και στην παρενθεσία στην πατρίδα μας. Διαβάστε λοιπόν αυτή την πλήρη σύνοψη.
της Αλεξίας Σβώλου
Ο καλύτερος τρόπος να ανοίξουμε την συζήτηση είναι να υπογραμμίσουμε ότι η Ελλάδα διαθέτει ένα από τα πιο προηγμένα και «φιλικά» πλαίσια για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και γι’ αυτό και πρωτοστατούμε διεθνώς στον ιατρικό τουρισμό σε αυτόν τον τομέα.
Δεν είναι ψέματα να πούμε ότι η Ελλάδα αποτελεί παγκοσμίως πόλο έλξης τουριστών υγείας (δηλαδή ανθρώπων που θέλουν να συνδυάσουν την διαμονή και τις διακοπές στη χώρα μας με ιατρικές υπηρεσίες) καθώς διαθέτουμε εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό και υποδομές, ειδικά στον ιδιωτικό τομέα. Επίσης είναι απολύτως αληθές ότι η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή «σέρνει» το άρμα του τουρισμού υγείας καθώς μεταξύ των γιατρών περιλαμβάνονται άνθρωποι που θεωρούνται «πατριάρχες της εξωσωματικής» διεθνώς.
Παράλληλα, πρέπει να επισημάνουμε ότι έχουμε ένα πολύ μοντέρνο πλαίσιο και μια φιλικά διακείμενη θρησκεία, που σε συνδυασμό με την οικογενειακή αλληλεγγύη (του Νότου) δημιουργούν ένα εξαιρετικό υπόβαθρο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την παρενθεσία. Αρκεί να σκεφτούμε ότι σε κάποιες άλλες χώρες λόγω θρησκείας δεν επιτρέπεται η δωρεά ωαρίων και στην πράξη πολλές εξωσωματικές γίνονται με δανεικά ωάρια εξ ανάγκης, καθώς δεν θα μπορούσαν ποτέ να πετύχουν με τα κακής πλέον ποιότητας ωάρια που έχει μια μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκα.
Εξωσωματική μέχρι και την ηλικία των 54 ετών
Σήμερα καταρχάς μία γυναίκα μπορεί στην Ελλάδα να κάνει παιδί με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ή παρένθετη μητρότητα είτε μόνη της είτε σε κάποια σχέση εφόσον δεν μπορεί να συλλάβει φυσιολογικά και να κυοφορήσει το έμβρυο. Σε υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να υποβληθεί έως και στην ηλικία των 54 ετών, με βάσει την ηλιακή επέκταση που έκανε η Εθνική Αρχή της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Σε άλλες χώρες το ηλικιακό όριο πάει και υψηλότερα (π.χ. 55 έτη ή δεν υπάρχει όριο και ο γιατρός αποφασίζει ανά περίπτωση σύμφωνα με το προφίλ υγείας της γυναίκας).
Παρένθετη μητρότητα
Η νομοθεσία για την παρενθεσία-που είχε γίνει κάποτε και σίριαλ στην τηλεόραση με πρωταγωνίστρια την ηθοποιό Γωγώ Μπρέμπου υπάρχει εδώ και 20 χρόνια και προέκυψε ως ανάγκη για τις γυναίκες που είτε γεννιούνται χωρίς μήτρα είτε χάνουν την αναπαραγωγική τους ικανότητα λόγω ασθένειας, για παράδειγμα παθαίνουν καρκίνο και πρέπει να αφαιρεθεί η μήτρα τους. Έτσι λοιπόν ένα έμβρυο που προκύπτει μετά από υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είτε με «ίδια» ωάρια είτε με δανεικά ωάρια (πχ, γιατί η γυναίκα υποβλήθηκε σε χημειοθεραπεία οπότε καταστράφηκε το γενετικό της υλικό) μπορεί μετά να το κυοφορήσει μία άλλη γυναίκα η οποία λέγεται παρένθετη και λαμβάνει μία αποζημίωση χρηματική για την βοήθεια που προσφέρει. Στην Ελλάδα, που η οικογένεια εξακολουθεί να έχει ισχυρούς δεσμούς, παρένθετη μητέρα συνήθως προσφέρεται να γίνει η μητέρα της υποψήφιας «μαμάς», η αδελφή της ή κάποια θεία.
Δύσκολη υπόθεση η μεταμόσχευση μήτρας
Να προσθέσουμε στο σημείο αυτό ότι η μεταμόσχευση μήτρας είναι από τις πλέον δύσκολες μεταμοσχεύσεις οργάνων, με τον καθηγητή Ανδρές Τζάκη που διαπρέπει στις Ηνωμένες Πολιτείες να έχει κάνει επιτυχημένη μεταμόσχευση μήτρας και η όλη διαδικασία δεν είναι παίξε-γέλασε. Είναι πολύ δύσκολο να μεταμοσχευθεί λειτουργική μήτρα σε άλλο σώμα, καθώς πρόκειται για όργανο με απίστευτη αγγείωση και αν κυοφορηθεί το παιδί (που έχει συμβεί) και γεννηθεί ζωντανό και υγιές (που επίσης έχει συμβεί), η μεταμοσχευμένη μήτρα πρέπει μετά να αφαιρεθεί. Δεν μπορεί να μείνει στο σώμα της γυναίκας που κυοφόρησε κατ’ αυτόν τον τρόπο το έμβρυο. Συνεπώς πρόκειται για εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία και εφαρμόζεται μόνο πειραματικά σε μεμονωμένες περιπτώσεις και όχι στην κλινική πράξη.
Όχι παρενθεσία για άνδρες μόνους ή σε σχέση με άλλον άνδρα
Από την άλλη, στην Ελλάδα παιδιά με παρένθετη μητέρα έχουν γεννηθεί αρκετά και σε αρκετές περιπτώσεις ο επικεφαλής μαιευτήρας- γυναικολόγος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ήταν ο αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής, Κώστας Πάντος, επιστημονικός Διευθυντής της Κλινικής Γένεσις Αθηνών. Σήμερα λοιπόν μία γυναίκα στην πατρίδα μας μπορεί να αποκτήσει παιδί με δανεικό σπέρμα, δανεικά ωάρια και παρένθετη μητρότητα και αυτό δεν αλλάζει. Η συζήτηση που είχε ανοίξει αφορούσε τους άντρες που είτε είναι μοναχικοί ή σε σχέση με άλλον άντρα. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο μόνος τρόπος απόκτησης παιδιού είναι μέσω παρένθετης μητρότητας κάτι που δεν επιτρεπόταν στην Ελλάδα για τους μοναχικούς άνδρες και τα ομόφυλα ζευγάρια και που δεν πρόκειται να αλλάξει. Η Ελλάδα με αυτή τη νομοθεσία συντάσσεται με τις χώρες που αντιμετωπίζουν το ζήτημα συγκρατημένα προοδευτικά, δηλαδή συντάσσεται με την πλειονότητα των χωρών και όχι με τις αριθμητικά λιγότερες χώρες οι οποίες επιτρέπουν την τεκνοποίηση μέσω παρενθεσίας σε άνδρα μόνο του ή δύο άνδρες σε σχέση. Αυτό μπορεί στο μέλλον να αλλάξει, καθώς οι κοινωνίες είναι ζωντανοί οργανισμοί εξελισσόμενοι. Άλλωστε κάποια πράγματα που ισχύουν σήμερα δεν θα μπορούσαμε να τα φανταστούμε πριν από κάποιες δεκαετίες. Για παράδειγμα δεν μπορούσαμε να φανταστούμε πριν από μερικές δεκαετίες ότι με ανοσοθεραπεία (ανοσοθεραπευτικούς παράγοντες), καρκινικοί όγκοι σε ζωτικά όργανα και μάλιστα μεταστατικοί όγκοι θα μπορούσαν να εξαφανιστούν. Κι όμως αυτό σήμερα γίνεται! Ξεκίνησε το 2011 με το μεταστατικό μελάνωμα το οποίο πριν την ανάπτυξη της ανοσοθεραπεία σκότωνε τον ασθενή μέσα σε τρεις έως πέντε μήνες!
Δεν προκαλεί καρκίνο η εξωσωματική
Αλλά ας αφήσουμε τον καρκίνο και ας γυρίσουμε πίσω στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, βάζοντας εδώ μια άνω τελεία για να υπογραμμίσουμε ότι η μεγαλύτερη μελέτη όλων των εποχών στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έδειξε ότι οι εξωσωματικές δεν αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου στις γυναίκες. Σε αυτό το ερώτημα που απασχόλησε εκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο, η επιστήμη έχει δώσει τελεσίδικη απάντηση.
Τι είναι τα ιστοσυμβατά έμβρυα
Παράλληλα, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έχει πετύχει θαύματα και κάποια από αυτά είναι σημαντικό να τα μνημονεύσουμε όπως τα ιστοσυμβατά έμβρυα, πεδίο όπου διέπρεψε ο γενετιστής Κωνσταντίνος Πάγκαλος, αντεπιστέλλον μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής της Γαλλίας και επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου Γενετικής Ιατρικής και Γενωμικής Intergenetics. Με αυτό το επιστημονικό επίτευγμα που χρονολογείται από το 2008, αν ένα ζευγάρι φέρει στον κόσμο ένα παιδί με κληρονομικό φυλοσύνδετο νόσημα, που απαιτεί θεραπεία με ιστοσυμβατό μόσχευμα, μπορεί (με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή) να γεννήσει υγιές αδελφάκι, που θα του εξασφαλίσει την απαιτούμενη θεραπεία με βλαστοκύτταρα.
Η «φουτουριστική» τεχνική της μεταφοράς της μητρικής ατράκτου
Ένα άλλο επίτευγμα των τελευταίων ετών στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή αποτελεί η τεχνική της μεταφοράς της μητρικής ατράκτου, ένα φουτουριστικό πεδίο που κάποτε έμοιαζε με επιστημονική φαντασία γιατί πρόκειται για έμβρυο που έχει δύο μητέρες και έναν πατέρα! Στον τομέα αυτό οι μαιευτήρες γυναικολόγοι της Μονάδας Ιατρικής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Ιασώ Institute ofLife, όπως ο πρόεδρος της, Παναγιώτης Ψαθάς και ο Ιωάννης Βασιλόπουλος έχουν επίσης διαπρέψει. Η συγκεκριμένη τεχνική που έχει φέρει στον κόσμο ήδη αρκετά παιδιά, (στην Ελλάδα περισσότερα από 6 έχουν γεννηθεί από το Ιασώ Institute of Life) και δίνει λύση σε γυναίκες με πολλές επαναλαμβανόμενες αποβολές κατά τη διάρκεια προγενέστερων εξωσωματικών, ώστε να αποκτήσουν παιδί, με την αντικατάσταση και επιδιόρθωση της βλάβης που εντοπίζεται στα μιτοχόνδρια του ωαρίου τους. Δεν θα σας κουράσω με τεχνικές λεπτομέρειες. Τα μιτοχόνδρια είναι η μπαταρία ενέργειας κάθε κυττάρου και στην συγκεκριμένη περίπτωση τα ελαττωματικά μιτοχόνδρια αντικαθίστανται από υγιή, τα οποία λαμβάνονται από άλλα ωάρια (της 2ης μητέρας). Αντιστοίχως υπάρχουν και έμβρυα με δύο πατεράδες και μια μητέρα, πάλι για την αποκατάσταση προβλημάτων στο γενετικό υλικό. Η επιστήμη τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς και κάποια σημερινά δεδομένα ούτε που θα τολμούσαμε να τα φανταστούμε σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας σαν το Gattaca (του 1997) ή το The island (του 2005).
Social freezing (ωαρίων ή ωοθηκικού ιστού)
Οι γυναίκες απανταχού της γης-εκεί τουλάχιστον που επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, γιατί υπάρχουνε και χώρες και καθεστώτα στον κόσμο οπισθοδρομικά που δεν επιτρέπουν τη χρήση δανεικών ωαρίων ή τις τεχνικές της εξωσωματικής- έχουν τη δυνατότητα να καταψύξουν ωάρια ή ωοθηκικό ιστό, κάτι που ξεκίνησε αρχικά για λόγους υγείας. Εάν για παράδειγμα επρόκειτο να υποβληθούν σε μία χημειοθεραπεία, που καταστρέφει τα ωάρια, ώστε να διατηρήσουν αναπαραγωγικό υλικό, όπως και γίνεται στην πρωτοβουλία ΓΟΝΕΑΣ του ογκολογικού νοσοκομείου Άγιος Σάββας, με πρωτεργάτη εκεί τον νυν πρόεδρο της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρίας Ευάγγελο Φιλόπουλο. Ο κ. Φιλόπουλος υπήρξε για 33 χρόνια εμβληματικός γιατρός του Αγίου Σάββα και σήμερα διευθύνει την κλινική μαστού στην Ευρωκλινική Αθηνών. Έτσι έδινε την ευκαιρία στις νέες γυναίκες ή τα κορίτσια που θα υποβάλλονταν σε χημειοθεραπεία να διασώσουν το γενετικό τους υλικό.
Με την τεχνικής της υαλοποίησης (vitrification), τα ωάρια και ο ωοθηκικός ιστός δεν καταστρέφονται στην απόψυξη και μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία την εξωσωματική γονιμοποίηση. Πλέον η κατάψυξη ωαρίων ή ωοθηκικού ιστού γίνεται και για κοινωνικούς λόγους, είναι το περίφημο socialfreezing, ώστε να μπορούν οι γυναίκες να καταψύχουν ωάρια σε νεαρή ηλικία, τότε που το γενετικό τους υλικό είναι πολύ καλό, για να αποκτήσουν αργότερα παιδί με εξωσωματική.
Όπως χαρακτηριστικά λέει ο μαιευτήρας γυναικολόγος Κώστας Πάντος, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής και επιστημονικός διευθυντής της Γένεσις Αθηνών, η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή δεν πρέπει να είναι άλλοθι για να μεταθέτουμε για αργότερα την ηλικία της τεκνοποίησης. Κάθε γυναίκα οφείλει να ξέρει ότι από τη στιγμή που γεννιέται, ο αριθμός των ωαρίων της φθίνει και από την ηλικία των 30 ετών και μετά φθίνει σημαντικά και η ποιότητα των ωαρίων. Γι’ αυτό αν θέλουμε να διατηρήσουμε αναπαραγωγικό υλικό σε κατάψυξη πρέπει να το κάνουμε σε σχετικά νεαρή ηλικία ώστε μετά η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή να έχει καλές πιθανότητες επιτυχίας. Το μήνυμα των ειδικών για το κοινό δεν είναι σε καμία περίπτωση «αφήστε την τεκνοποίηση για αργότερα». Ο Νόμος επιτρέπει στις γυναίκες στην Ελλάδα να υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση μέχρι και την ηλικία των 54 ετών αλλά όλες οι κυήσεις μετά την ηλικία των 40 ετών είναι a priori κυήσεις υψηλού κινδύνου και αν τα ωάρια είναι και ανάλογης ηλικίας, δύσκολα πετυχαίνει η εξωσωματική. Γι αυτό άλλωστε χρησιμοποιούνται συχνά δανεικά ωάρια…
Λύση και όχι άλλοθι για μητρότητα μετά τα 50 έτη, η εξωσωματική
Επειδή όμως οι κοινωνίες αλλάζουν, η ζωή αλλάζει, η γυναίκα επιδιώκει και την επαγγελματική της αποκατάσταση για να έχει οικονομική ευχέρεια, υπάρχουν ρεαλιστικά προβλήματα, όπως η έλλειψη συντρόφου, ασθένειες που αλλάζουν το πλάνο της ζωής και άλλοι αστάθμητοι παράγοντες. Ας μην ξεχνάμε περάσαμε δύσκολα (οικονομικές κρίσεις, μνημόνια, πανδημία…) και η ανασφάλεια είναι πλέον μεγάλη ειδικά στους νέους ανθρώπους. Είναι και το πρόβλημα υπογονιμότητας σε ένα στα 6 ζευγάρια, που δυσκολεύει τα πράγματα, υπάρχει και το δημογραφικό που εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς και μας καθιστά έθνος παππούδων, καθώς μαζί με την Ιταλία έχουμε από τους πλέον ηλικιωμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη.
30.000-35.000 κύκλους εξωσωματικής ετησίως
Όλα αυτά καθιστούν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή πολύτιμη. Πολύτιμη ως ιατρικό «εργαλείο» όχι όμως λόγο να περιμένουμε να γίνουμε 50 ετών για να αποκτήσουμε παιδί. Στην πατρίδα μας ετησίως γίνονται 30.000-35.000 κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης και 3.000 με 4.000 είναι «παιδιά της εξωσωματικής». Άρα η εξωσωματική έχει σημαντική συνεισφορά και την μείωση του δημογραφικού προβλήματος. Όσο για το ποια χρονιά καταγράψαμε ρεκόρ, δεν είναι δύσκολο να το φανταστείτε: Το ρεκόρ έγινε την χρονιά (2020-2021) που πατήσαμε «φρένο» στην δουλειά. ‘Όχι επειδή το επιλέξαμε ως λαός, αλλά γιατί το επέβαλε η «ανωτέρα βία» του κορονοϊού.
Την χρονιά των lock down έγιναν οι περισσότεροι κύκλοι εξωσωματικής στην Ελλάδα και το γεγονός αυτό μπορεί να συνοψιστεί στο εξής μήνυμα:
«Μπορούμε να αποκτήσουμε οικογένεια, αρκεί να δημιουργήσουμε χρόνο και να το θέσουμε σαν προτεραιότητα στα σχέδια μας».
Χωρίς, βέβαια, να χρειάζεται να υπάρχει η force majeure (ανωτέρα βία) της πανδημίας…..
