Μάιρα Αρκουμάνη, παιδίατρος με μετεκπαίδευση στην Παιδιατρική και Εφηβική Ενδοκρινολογία, την Παχυσαρκία, τον Μεταβολισμό και τον Σακχαρώδη Διαβήτη
Τα νέα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν πως ο σακχαρώδης διαβήτης «φλερτάρει» με ολοένα και μικρότερες ηλικίες. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση του νεανικού διαβήτη και στον διαβήτη τύπου 2 και είναι άκρως ανησυχητικό. Ενθαρρυντικό από την άλλη είναι πως τα παιδιά με διαβήτη τύπου 1 εξοικειώνονται αμέσως με την τεχνολογία και μέσα από τον διαβήτη διδάσκονται την πειθαρχεία. Αναμένοντας το κλειστό κύκλωμα τεχνητού παγκρέατος, η παιδίατρος Μάιρα Αρκουμάνη μάς ενημερώνει εφόλης της ύλης για τον διαβήτη στους λιλιπούτειους.
Συνέντευξη στην Αλεξία Σβώλου
Έχει αυξηθεί η επίπτωση του νεανικού διαβήτη στην Ελλάδα; Τι δείχνουν τα νέα στοιχεία, μετά την πανδημία covid;
Παγκοσμίως στα παιδιά ο συχνότερος τύπος σακχαρώδη διαβήτη είναι ο τύπου 1(ΣΔ1), ο αυτοάνοσος. Δυστυχώς στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19 και έκτοτε παρατηρείται σημαντική αύξηση των πρωτοδιάγνωστων παιδιών και εφήβων με ΣΔ1 και σε όλο και μικρότερες ηλικίες. Γίνονται πολλές μελέτες προσπαθώντας να εξηγήσουν τους μηχανισμούς που συνδέουν παθογενετικά τα δύο νοσήματα καθώς τα δεδομένα δείχνουν πως είναι σημαντικός ο αριθμός των ατόμων που εμφάνισαν λοίμωξη Covid-19 (ακόμη και με ήπια συμπτώματα) 2-3 μήνες πριν από τη διάγνωση του διαβήτη. Τα δεδομένα δεν εξηγούν πλήρως την απότομη αυξητική τάση μετά την πανδημία, αν και τα χρόνια αυτά οι διαγνώσεις αυξήθηκαν, εξαφανίζοντας μάλιστα τις εποχικές τάσεις της νόσου. Το σίγουρο είναι ότι το στρες που επέφερε σε όλους μας η πανδημία, ο συνδυασμός δηλαδή της νόσησης με τα μέτρα εγκλεισμού και τις αλλαγές διατροφικών και άλλων συνηθειών επηρέασαν αρνητικά όλα τα αυτοάνοσα νοσήματα.
Η πορεία του διαβήτη τύπου 2 είναι ανάλογη στην πατρίδα μας;
Δυστυχώς στην Ελλάδα αυξάνεται σε συχνότητα και ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΣΔ2 και αυτό γιατί είμαστε πρώτοι στην παιδική παχυσαρκία στη Δυτική Ευρώπη. Ο ΣΔ2 αρχίζει και εκδηλώνεται όλο και πιο συχνά στους εφήβους και τα νεαρά άτομα μετεφηβικής ηλικίας και αυτό γιατί η εφηβεία από μόνη της είναι περίοδος ινσουλινοαντίστασης. Έτσι η κακή διατροφή, το θετικό θερμιδικό ισοζύγιο και η έλλειψη συστηματικής αθλητικής δραστηριότητας συμβάλλουν στην εκδήλωση της νόσου. Και αυτός ο τύπος διαβήτη μπορεί να προληφθεί!
Μετά από όλα αυτά, πόσο έχει αλλάξει η μέση ηλικία εμφάνισηςτου διαβήτη;
Όπως προανέφερα παραπάνω, όλο και μειώνεται η μέση ηλικία διάγνωσης με ΣΔ1 στον παιδιατρικό και εφηβικό πληθυσμό. Παλιά η μέση ηλικία πρωτοδιάγνωστων ήταν τα 14 έτη, δηλαδή η διάγνωση ήταν συχνότερη σε εφήβους ενώ πλέον μετατοπίζεται σε ηλικίες δημοτικού με παράλληλα σημαντική αύξηση στις ηλικίες 2-5 ετών. Η μετατόπιση αυτή δεν μπορεί να αποδοθεί μόνο στη νόσηση με Covid-19, αλλά και στις περιβαλλοντικές αλλαγές, στις αλλαγές στις λοιμώξεις του πληθυσμού αυτού, στην αύξηση του στρες και στη γενικότερη αλλαγή του τρόπου ζωής που επιδρούν με μη καθορισμένο τρόπο στους μηχανισμούς αυτοανοσίας.
Όσο δύσκολο και να φαίνεται η διάγνωση σε τόσο μικρές ηλικίες, η ένταξη του διαβήτη στη ζωή της οικογένειας είναι ευκολότερη και με μεγαλύτερη συμμόρφωση σε σχέση με τους εφήβους. Το παιδί προσχολικής ηλικίας μαθαίνει απλά όπως λέω συνέχεια στους ασθενείς και στους γονείς, να έχει μια καθόλα φυσιολογική ζωή αρκεί να δηλώνει τι θα φάει και να κάνει ένεση ινσουλίνης πριν τα γεύματα. Μαθαίνει από νωρίς να ζει με αυτή τη ρουτίνα και αξίζει όλες οι οικογένειες όσο δύσκολο και να είναι στην αρχή να δουν το διαβήτη ως ευκαιρία για πρόγραμμα και πειθαρχία στη ζωή των παιδιών τους.
Υπάρχουν άλλες αιτίες που να δικαιολογούν αυτές τις αλλαγές καθώς μιλάμε για ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη;
Ο ΣΔ1 είναι αυτοάνοσο νόσημα και οφείλεται στην καταστροφή των β-κυττάρων του παγκρέατος, των κυττάρων που παράγουν την ινσουλίνη. Η ινσουλίνη είναι η ορμόνη που ξεκλειδώνει πολύ απλά τα κύτταρα και “βάζει” τη γλυκόζη μέσα προστατεύοντας τα αγγεία μας. Όταν χάσουμε το 80% περίπου της λειτουργίας των β-κυττάρων εκδηλώνεται η νόσος. Εάν και ο ΣΔ1 συνδέεται με πολυμορφισμούς στα HLA γονίδια, η γενετική προδιάθεση δεν αρκεί για την εμφάνιση της νόσου. Η αύξηση της συχνότητας του ΣΔ1 και η μείωση της μέσης ηλικίας διάγνωσης δεν αποδίδονται σε γενετικά αίτια. Διάφοροι εξωγενείς και περιβαλλοντικοί παράγοντες ενοχοποιούνται. Επίσης, αλλαγές στη διατροφή με αύξηση της κατανάλωσης των επεξεργασμένων τροφίμων και χαμηλότερη πρόσληψη βιταμίνης D έχουν συσχετιστεί, όπως και αλλαγές στο μικροβίωμα που συμβαίνουν λόγω της μειωμένης έκθεσης σε μικρόβια. Επιπλέον αλλά και το στρες και οι λοιμώξεις μπορούν να επισπεύσουν την αυτοανοσία και να οδηγήσουν στην εκδήλωση της νόσου. Η ερμηνεία για την εμφάνιση του διαβήτη τύπου 1 είναι πολυπαραγοντική, επομένως,και σε όλες αυτές τις παραμέτρους στοχεύουν όλες οι στρατηγικές πρόληψης του διαβήτη.
Τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με την τεχνολογία, με τα αμέτρητα γκάτζετ που υπάρχουν για την διαχείριση του διαβήτη τύπου 1;
Ασχολούμαι με τον παιδικό διαβήτη τα τελευταία δέκα χρόνια και η ευκολία πλέον είναι αξιοσημείωτη. Οι αλλαγές είναι τεράστιεςστην εποχή μας. Είναι χαρακτηριστικό πως παλιά μπορούσαμε να έχουμε ορισμένα στιγμιότυπα των τιμών σακχάρου με τις μετρήσεις στο δάκτυλο και τίποτε παραπάνω. Είχαμε μία τιμή πριν το σχολείο και μέχρι να γυρίσει δεν γνωρίζαμε από τι σάκχαρα περνάει ο λιλιπούτειος ασθενής στο μεσοδιάστημα. Τώρα μπορεί δωρεάν ο κάθε ασθενής με ΣΔ1 να φέρει σύστημα συνεχούς καταγραφής- μέγεθος όσο ένα κέρμα- και να μην απομονώνουμε μόνο φωτογραφίες των συγκεντρώσεων σακχάρου αλλά να έχουμε ένα video που να μπορεί να δώσει απαντήσεις για κάθε sec ή και να φορά αντλία που να παρέχει εξατομικευμένες ρυθμίσεις. Μπορούμε να πετύχουμε έτσι ευκολότερα καλύτερη γλυκαιμική ρύθμιση, κερδίζοντας χρόνο και αποφεύγοντας τα ξενύχτια των γονέων. Τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό, τα παιδιά από νηπιακή ηλικία εξοικειώνονται με τις συσκευές αυτές και γίνονται γρήγορα αυτορρυθμιστές και πρωταγωνιστές ως οφείλουν στο διαβήτη τους. Δεν ξεχνάμε όμως πως η εξοικείωση με την τεχνολογία είναι ένας πολύτιμος σύμμαχος στον διαβήτη και δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εκπαίδευση και την τακτική ιατρική παρακολούθηση. Σίγουρα ο ΣΔ1 είναι μαραθώνιος για όλη την οικογένεια και πρέπει γονείς, σχολικός νοσηλευτής, γιατρός, ψυχολόγος, διαιτολόγος και φυσικά το ίδιο το παιδί να συνιστούν δυνατή και ενωμένη ομάδα.
Στην Ελλάδα οι διαθέσιμες αντλίες και όλο το σύστημα αποτελεί ένα σχεδόν κλειστό κύκλωμα τεχνητού παγκρέατος;
Φάνταζε αδιανόητο πως θα έρθει η αντλία 780G της Μedtronic, να αποτελέσει υβριδικό κλειστό κύκλωμα παγκρέατος και να απαιτεί μόνο το πάτημα ενός κουμπιού που θα δηλώσεις το γεύμα σου. Ο αλγόριθμος της επιτρέπει μία αυτόματη ρύθμιση με την ελάχιστη ανθρώπινη παρέμβαση. Η αντλία αυτή έχει τη δυνατότητα να προλαμβάνει υπογλυκαιμίες, κάτι πολύ βασικό κυρίως για τους γονείς που ηρεμούν και μπορούν ακόμα και όταν το παιδί τους είναι στη κατασκήνωση να νιώθουν ασφάλεια. Ταυτόχρονα, κυκλοφορούν αντλίες για όσους η ηλικία ή ακόμα και η αίσθηση να έχουν ένα σωληνάκι τους απομακρύνει από την 780G με ανάλογα οφέλη. Οι διαθέσιμες αυτές συσκευές πέρα από την ευκολία και τη μεγαλύτερη ασφάλεια που παρέχουν-μειώνουν τον φόβο της υπογλυκαιμίας αφού μπορούν να την προλάβουν χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση, βελτιώνουν την αποδοχή των παιδιών από τους συνομηλίκους τους και από το γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον. Είναι αρκετά ελπιδοφόρο, εάν σκεφτούμε το παρελθόν που πολλά παιδιά δεν τολμούσαν να πουν ότι έχουν διαβήτη και απέφευγαν να φάνε στο σχολείο για να μη το μάθει κανένας. Συγκινούμαι πολύ όταν τα μικρά παιδιά στο ιατρείο μας λένε πόσο ζήλεψαν οι φίλοι τους όταν είδαν την αντλία ή τα συστήματα συνεχούς καταγραφής κι αν γίνεται να φορέσουν κι αυτοί. Η τεχνολογία εντυπωσιάζει τα παιδιά.
Υπάρχει άλλο στον κόσμο πλήρες κλειστό σύστημα τεχνητού παγκρέατος που δεν ζητά καμιά κίνηση από τον ασθενή;
Τα συστήματα αντλιών ινσουλίνης στη χώρα μας παρέχουν σημαντική υποστήριξη στη διαχείριση του σακχάρου περιορίζοντας στο ελάχιστο την ανθρώπινη παρέμβαση. Βέβαια στην Αμερική σήμερα κυκλοφορεί η πιο εξελιγμένη τεχνολογία των συστημάτων αυτών. Ένα από τα πιο προηγμένα συστήματα, ένα πραγματικά αυτόνομο κλειστό κύκλωμα τεχνητού παγκρέατος διατίθεται κυρίως στις ΗΠΑ. Παράλληλα, στην Ευρώπη αναπτύσσονται ανάλογα συστήματα (πχ. Inreda Diabetic) στοχεύοντας στην εξάλειψη της παρέμβασης του ασθενούς. Σε ερευνητικό επίπεδο βρίσκονται και κυκλώματα που εκτός από ινσουλίνη χορηγούν και γλυκαγόνη, προσομοιάζοντας ακόμη περισσότερο στο ανθρώπινο πάγκρεας. Η πρόοδος είναι τεράστια, και αντιστοίχως μεγάλο είναι το κόστος τους, γι αυτό και η ευρεία διάθεση τους απαιτεί έγκριση από τις αρμόδιες υγειονομικές αρχές της κάθε χώρας.
Θέλω να τονίσω όμως πως όσο και να προχωρά η τεχνολογία, όποια οικογένεια δεν έχει εκπαιδευτεί σωστά δεν θα καταφέρει την τέλεια γλυκαιμική ρύθμιση. Ας φροντίσουμε να ρυθμίζουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τους ασθενείς με διαβήτη ώστε να διαφυλάξουν τα αγγεία τους μέχρι να έρθει το σύστημα εκείνο που θα ομοιάζει με φυσιολογικό πάγκρεας.
Από την εμπειρία σας έχει αλλάξει το ταμπού του νεανικού διαβήτη; Γιατί παλιότερα τα πράγματα δεν ήταν εύκολα ούτε καν στο σχολείο για τους μικρούς ασθενείς…
Ευτυχώς ζούμε σε μία εποχή που ο καθένας συμβάλει στον περιορισμό κάθε είδους ταμπού! Η τεχνολογία μαζί με τις στρατηγικές ενημέρωσης παίζουν σημαντικό ρόλο στην ευκολία των παιδιών να μιλήσουν άνετα και ανοικτά πλέον για τον διαβήτη. Για πολλά χρόνια ο περισσότερος κόσμος είχε άγνοια και δυσκολευόταν να καταλάβει πως τα παιδιά και γενικότερα τα άτομα με διαβήτη δεν είναι ασθενείς! Είναι άτομα που τους λείπει μία ορμόνη και πρέπει να τη χορηγούν πριν τα γεύματα με υδατάνθρακες, τόσο απλό! Η ενημέρωση γύρω από τον παιδικό διαβήτη έχει αλλάξει σημαντικά της στάση της κοινωνίας αλλά ακόμη έχουμε δρόμο. Δυστυχώς την προηγούμενη εβδομάδα μία έφηβη ασθενής μου εξομολογήθηκε πως θέλει να βγάλει την αντλία που τη βοηθά να έχει μία άριστη γλυκαιμική ρύθμιση γιατί το αγόρι που της άρεσε δεν συμφωνούσε και τότε τη συμβούλευσα να βγάλει το αγόρι από τη ζωή της και όχι την αντλία που την έχει σύμμαχο τα τελευταία 4 χρόνια. Και πρόσθεσα πως μπορούμε να συζητήσουμε να την αλλάξει μόνο αν συνειδητά το επιθυμεί η ίδια.
